Райнер Мария Рильке
Райнер
Мария Рильке — один из самых влиятельных поэтов-модернистов XX века.
Родился в Праге, имел австрийское гражданство, писал по-немецки. Жил и
работал в Триесте, Париже, Швейцарии. Писал также прозу. Википедия
Песнь любви
О как держать мне надо душу, чтоб
Она твоей не задевала? Как
Ее мне вырвать из твоей орбиты?
Как повести ее по той из троп,
В углах глухих петляющих, где скрыты
Другие вещи, где не дрогнет мрак,
Твоих глубин волною не омытый?
Но все, что к нам притронется слегка,
Нас единит, - вот так удар смычка
Сплетает голоса двух струн в один.
Какому инструменту мы даны?
Какой скрипач в нас видит две струны?
О песнь глубин!
Перевод К.Богатырёва
Она твоей не задевала? Как
Ее мне вырвать из твоей орбиты?
Как повести ее по той из троп,
В углах глухих петляющих, где скрыты
Другие вещи, где не дрогнет мрак,
Твоих глубин волною не омытый?
Но все, что к нам притронется слегка,
Нас единит, - вот так удар смычка
Сплетает голоса двух струн в один.
Какому инструменту мы даны?
Какой скрипач в нас видит две струны?
О песнь глубин!
Перевод К.Богатырёва
Жертва
О как расцветают каждой жилкой
Плоти ароматные пласты!
Посмотри: я - стройный, гибкий, пылкий
По твоей вине. Но кто же ты?
Ухожу беззвучно и бесслезно.
Прошлое осыпалось листвой.
Ты с улыбкой нависаешь звездной
Над собой, а, значит, надо мной.
Детских лет и впечатлений груде
Имя дам твое у алтаря.
Ты его воздвигла на безлюдье,
На венки пожертвовала груди,
Волосами яркими горя.
Перевёл К.Богатырёв
Лебедь
Эта мука - проходить трясиной
Неизведанного в путах дней -
Поступи подобна лебединой.
Смерть - конечное непостиженье
Основанья нашей жизни всей -
Робкому его же приводненью.
Подхватив его, речное лоно
Постепенно, нежно и влюбленно,
Все теченье снизу уберет,
Лебедь же теперь, воссев на ложе,
С каждым мигом царственней и строже
И небрежней тянется вперед.
Неизведанного в путах дней -
Поступи подобна лебединой.
Смерть - конечное непостиженье
Основанья нашей жизни всей -
Робкому его же приводненью.
Подхватив его, речное лоно
Постепенно, нежно и влюбленно,
Все теченье снизу уберет,
Лебедь же теперь, воссев на ложе,
С каждым мигом царственней и строже
И небрежней тянется вперед.
Заклятие грозы
(Написано для Регины Ульман)
ГРОЗА гроза
чего тебе надо у нас, где сплошная нужда, где судьба-лиходейка, где
загадочны души?
что ты над этим домом, где мы уже не уверены в завтрашнем дне, где мы
только беженцы, живущие в бегстве, вошедшем вместе с тобой? что ты над нами,
усталыми, потерявшими дух в тревожных полях? чего тебе надо от дерев,
живущих дольше, чем самый древний старец среди нас? Какое право у тебя на
тех, кто их посадил? Зачем ты старца прерываешь в его воспоминанье
неустанном? А мы, живые, восседаем равнодушно здесь и копим наши силы тяжким
грузом в плечах и сидим без дела, покуда ты в деянье. И дети пробудились,
они удивлены, и эта ярость в воздухе, которой мать не может объяснить им.
Она прижмет их крошечные лица к своим коленям поочередно, но каждое лицо
знает, что лучше уже не будет.
Гроза гроза, чего тебе надо здесь, где хватает всего и ты не нужна
никому? Здесь жизнь и временами смерть. Здесь глыбы горя и крохи радости в
каком-нибудь ларе. Всего у нас в избытке, могу тебя уверить, -- разрухи
тоже, пепла в очаге и также шелухи картофельной. И половиц скрипучих, и
мрака под ступеньками, всего, что бренно. Пусть сильный к сильным примыкает,
вечный Боже, минуя нас. Гроза, гроза, ступай к Марии деве (о ней ты
знаешь?), стань такою крепкой, как ты можешь, она тебя полюбит, ибо она
крепче, чем ты. Она играть начнет с тобой и не заметит, что ты страшна, --
ведь Пресвятая дева крепче. Она тебя на длань возьмет, как большущего шмеля,
тебе позволив жалить, но это будет не страданье в длани девы, а благо в
твоем жале...
ГРОЗА гроза
чего тебе надо у нас, где сплошная нужда, где судьба-лиходейка, где
загадочны души?
что ты над этим домом, где мы уже не уверены в завтрашнем дне, где мы
только беженцы, живущие в бегстве, вошедшем вместе с тобой? что ты над нами,
усталыми, потерявшими дух в тревожных полях? чего тебе надо от дерев,
живущих дольше, чем самый древний старец среди нас? Какое право у тебя на
тех, кто их посадил? Зачем ты старца прерываешь в его воспоминанье
неустанном? А мы, живые, восседаем равнодушно здесь и копим наши силы тяжким
грузом в плечах и сидим без дела, покуда ты в деянье. И дети пробудились,
они удивлены, и эта ярость в воздухе, которой мать не может объяснить им.
Она прижмет их крошечные лица к своим коленям поочередно, но каждое лицо
знает, что лучше уже не будет.
Гроза гроза, чего тебе надо здесь, где хватает всего и ты не нужна
никому? Здесь жизнь и временами смерть. Здесь глыбы горя и крохи радости в
каком-нибудь ларе. Всего у нас в избытке, могу тебя уверить, -- разрухи
тоже, пепла в очаге и также шелухи картофельной. И половиц скрипучих, и
мрака под ступеньками, всего, что бренно. Пусть сильный к сильным примыкает,
вечный Боже, минуя нас. Гроза, гроза, ступай к Марии деве (о ней ты
знаешь?), стань такою крепкой, как ты можешь, она тебя полюбит, ибо она
крепче, чем ты. Она играть начнет с тобой и не заметит, что ты страшна, --
ведь Пресвятая дева крепче. Она тебя на длань возьмет, как большущего шмеля,
тебе позволив жалить, но это будет не страданье в длани девы, а благо в
твоем жале...
Ночное небо и паденье звезд
Ночное небо тускло серебрится,
на всем его чрезмерности печать.
Мы — далеко, мы с ним не можем слиться, —
и слишком близко, чтоб о нем не знать.
Звезда упала!.. К ней спешил твой взгляд, —
загадывай, прося в мгновенья эти!..
Чему бывать, чему не быть на свете?
И кто виновен? Кто не виноват?..
(Перевела Тамара Сильман)
Nachthimmel und Sternenfall
Der Himmel, gro;, voll herrlicher Verhaltung,
ein Vorrat Raum, ein ;berma; von Welt.
Und wir, zu ferne f;r die Angestaltung,
zu nahe f;r die Abkehr hingestellt.
Da f;llt ein Stern! Und unser Wunsch an ihn,
best;rzten Aufblicks, dringend angeschlossen:
Was ist begonnen, und was ist verflossen?
Was ist verschuldet? Und was ist verziehn?
Rainer Maria Rilke (1875-1926)
на всем его чрезмерности печать.
Мы — далеко, мы с ним не можем слиться, —
и слишком близко, чтоб о нем не знать.
Звезда упала!.. К ней спешил твой взгляд, —
загадывай, прося в мгновенья эти!..
Чему бывать, чему не быть на свете?
И кто виновен? Кто не виноват?..
(Перевела Тамара Сильман)
Nachthimmel und Sternenfall
Der Himmel, gro;, voll herrlicher Verhaltung,
ein Vorrat Raum, ein ;berma; von Welt.
Und wir, zu ferne f;r die Angestaltung,
zu nahe f;r die Abkehr hingestellt.
Da f;llt ein Stern! Und unser Wunsch an ihn,
best;rzten Aufblicks, dringend angeschlossen:
Was ist begonnen, und was ist verflossen?
Was ist verschuldet? Und was ist verziehn?
Rainer Maria Rilke (1875-1926)
Начало любви
О наше первое движенье, наша
улыбка. Запах лип вдыхать, внимать
молчанью парка, и в глаза друг другу
взглянуть, и замереть от восхищенья,
и улыбнуться...
В улыбке этой ожила игра
зайчонка, что резвился на поляне,
а мы смотрели. Это было детство
улыбки. А потом ей было
дано движенье лебединых крыл,
в безмолвном небе и в пруду безмолвном
парящих, словно в двух раскрытых, теплых
ладонях вечера. И бережно над парком
улыбку нашу подняли те руки
и понесли — туда, где сквозь прозрачный,
дрожащий воздух первою звездою
мерцало завтра.
(Перевел Евгений Борисов)
Liebesanfang
O L;cheln, erstes L;cheln, unser L;cheln.
Wie war das Eines: Duft der Linden atmen,
Parkstille h;ren - , pl;tzlich in einander
aufschaun und staunen bis heran ans L;cheln.
In diesem L;cheln war Erinnerung
an einen Hasen, der da eben dr;ben
im Rasen spielte; dieses war die Kindheit
des L;chelns. Ernster schon war ihm des Schwanes
Bewegung eingegeben, den wir sp;ter
den Weiher teilen sahen in zwei H;lften
lautlosen Abends. - Und der Wipfel R;nder
gegen den reinen, freien, ganz schon k;nftig
n;chtigen Himmel hatten diesem L;cheln
R;nder gezogen gegen die entz;ckte
Zukunft im Antlitz.
улыбка. Запах лип вдыхать, внимать
молчанью парка, и в глаза друг другу
взглянуть, и замереть от восхищенья,
и улыбнуться...
В улыбке этой ожила игра
зайчонка, что резвился на поляне,
а мы смотрели. Это было детство
улыбки. А потом ей было
дано движенье лебединых крыл,
в безмолвном небе и в пруду безмолвном
парящих, словно в двух раскрытых, теплых
ладонях вечера. И бережно над парком
улыбку нашу подняли те руки
и понесли — туда, где сквозь прозрачный,
дрожащий воздух первою звездою
мерцало завтра.
(Перевел Евгений Борисов)
Liebesanfang
O L;cheln, erstes L;cheln, unser L;cheln.
Wie war das Eines: Duft der Linden atmen,
Parkstille h;ren - , pl;tzlich in einander
aufschaun und staunen bis heran ans L;cheln.
In diesem L;cheln war Erinnerung
an einen Hasen, der da eben dr;ben
im Rasen spielte; dieses war die Kindheit
des L;chelns. Ernster schon war ihm des Schwanes
Bewegung eingegeben, den wir sp;ter
den Weiher teilen sahen in zwei H;lften
lautlosen Abends. - Und der Wipfel R;nder
gegen den reinen, freien, ganz schon k;nftig
n;chtigen Himmel hatten diesem L;cheln
R;nder gezogen gegen die entz;ckte
Zukunft im Antlitz.
На сон грядущий
Я мог бы ласково взять тебя,
не выпустить больше из рук.
Я мог бы баюкать твой взгляд; тебя
охранять, и быть лесом вокруг.
Я мог бы единственным знать об этом, -
что ночь холодна была.
И слушать вечер, печалясь о лете,
сгорающем с нами дотла.
Ведь время стало тревогой всех,
не избегла камня коса.
Снаружи ходит чужой человек
и будит чужого пса.
Но вот стало тихо. Я не спустил
с тебя своих глаз; и те
охраняли тебя наподобие крыл,
если что-то брело в темноте.
(перевод Андрея Дитцеля)
не выпустить больше из рук.
Я мог бы баюкать твой взгляд; тебя
охранять, и быть лесом вокруг.
Я мог бы единственным знать об этом, -
что ночь холодна была.
И слушать вечер, печалясь о лете,
сгорающем с нами дотла.
Ведь время стало тревогой всех,
не избегла камня коса.
Снаружи ходит чужой человек
и будит чужого пса.
Но вот стало тихо. Я не спустил
с тебя своих глаз; и те
охраняли тебя наподобие крыл,
если что-то брело в темноте.
(перевод Андрея Дитцеля)
Окно - роза
Там лап ленивых плавное движенье
Рождает страшный тишины раскат,
Но вот одна из кошек, взяв мишенью
Блуждающий по ней тревожно взгляд,
Его вбирает в свой огромный глаз, -
И взгляд, затянутый в водоворот
Зрачка, захлебываясь и кружась,
Ко дну навстречу гибели идет,
Когда притворно спящий глаз, на миг
Открывшись, вновь смыкается поспешно,
Чтоб жертву в недрах утопить своих:
Вот так соборов окна-розы встарь,
Взяв сердце чье-нибудь из тьмы кромешной,
Его бросали богу на алтарь.
Рождает страшный тишины раскат,
Но вот одна из кошек, взяв мишенью
Блуждающий по ней тревожно взгляд,
Его вбирает в свой огромный глаз, -
И взгляд, затянутый в водоворот
Зрачка, захлебываясь и кружась,
Ко дну навстречу гибели идет,
Когда притворно спящий глаз, на миг
Открывшись, вновь смыкается поспешно,
Чтоб жертву в недрах утопить своих:
Вот так соборов окна-розы встарь,
Взяв сердце чье-нибудь из тьмы кромешной,
Его бросали богу на алтарь.
Поздняя осень в венеции
Она теперь не кажется приманкой
для дней, ее ловивших на лету.
Хрусталь дворцов позвякивает склянкой,
разбитой о зрачок. И красоту
сменил в садах раздрай марионеток,
качающихся на ветру.
Но от стволов и полуголых веток
исходит мощь - и если бы к утру,
удвоив флот, его из Арсенала
спустить распорядился адмирал,
то на заре, пропахшей небывало
смолою, флот сиял бы у причала,
весь в парусах, и ожидал сигнала,
непобедим, ловя фатальный шквал.
(перевод Алексея Пурина)
для дней, ее ловивших на лету.
Хрусталь дворцов позвякивает склянкой,
разбитой о зрачок. И красоту
сменил в садах раздрай марионеток,
качающихся на ветру.
Но от стволов и полуголых веток
исходит мощь - и если бы к утру,
удвоив флот, его из Арсенала
спустить распорядился адмирал,
то на заре, пропахшей небывало
смолою, флот сиял бы у причала,
весь в парусах, и ожидал сигнала,
непобедим, ловя фатальный шквал.
(перевод Алексея Пурина)
Ночь залегла в глубинах парка
Ночь залегла в глубинах парка,
и звезды кротко светят нам;
луны серебряная барка
плывет к далеким берегам.
Фонтан рассказывает сказку,
как будто грезит наяву, -
почти без звука, глухо, вязко
упало яблоко в траву.
А от холмов, где кем-то щедро
гряда дубов наклонена,
уже летит на крыльях ветра
дух виноградного вина.
(перевод Бориса Марковского)
и звезды кротко светят нам;
луны серебряная барка
плывет к далеким берегам.
Фонтан рассказывает сказку,
как будто грезит наяву, -
почти без звука, глухо, вязко
упало яблоко в траву.
А от холмов, где кем-то щедро
гряда дубов наклонена,
уже летит на крыльях ветра
дух виноградного вина.
(перевод Бориса Марковского)
Мы только лепестки, мы кожура
Мы только лепестки, мы кожура.
Созреть великой смерти в нас пора.
Смерть - плод и средоточие всего.
Во имя смерти девушка растет,
как дерево из лютни, стройным станом,
и жаждет юноша ее тенет,
и к женщинам подростки в страхе странном
льнут, им одним вверяя смутный гнет.
Во имя смерти вечное в желанном
исчезнувшем порою видел тот,
кто мир творил в порыве неустанном
вокруг плода, кто в сумраке туманном
застынув, таял, как весенний лед,
кто не жалел себя, свой плод питая,
душой и мозгом в чаянье страды,
но ангелы Твои, как птичья стая,
слетевшись, видят: зелены плоды.
Երկու
մեծ բանաստեղծներ Ռայներ Մարիա Ռիլկեի եւ Մարինա Ցվետաեւայի՝ միմյանց
նկատմամբ խորին համակրանքն ու գնահատանքը, կարելի է ասել՝ պաշտամունքը,
լավագույն ձեւով արտացոլվում է նրանց սքանչելի նամականիում:
Մարինան Ռայներին հասցեագրած նամակում գրում է.
«Դուք իմ ամենասիրելի բանաստեղծը չեք («ամենասիրելին» աստիճան է), Դուք
բնության երեւույթ եք, որը չի կարող իմը լինել, երեւույթ, որը ոչ թե
սիրում, այլ զգում ես ողջ էությամբ, կամ (դա ամե՜նը չէ) Դուք հինգերորդ
տարերքն եք, հենց ինքը՝ պոեզիան, կամ (դա ամե՜նը չէ) Դուք նա եք, որից
ծնվում է պոեզիան, եւ որն ավելին է, քան Դուք: Խոսքը Ռիլկե-մարդու մասին չէ
(մարդն այն է, ինչ մենք դատապարտվա՜ծ ենք լինելու), այլ Ռիլկե-հոգու, որն
ավելին է, քան բանաստեղծը, եւ հենց այդ պատճառով է ինձ համար Ռիլկե
կոչվում, Ռիլկե՝ գալիքից: Դուք պետք է Ձեզ նայեք իմ աչքերով. նրանց
ընդգրկումով Ձեզ ընդգրկեք, ինչպես ես եմ Ձեզ նայելիս ընդգրկում Ձեզ
ամբողջությամբ: Ձեզանից հետո ի՞նչ է մնում անել բանաստեղծին: Կարելի է
հաղթահարել վարպետին (օրինակ՝ Գյոթեին), բայց հաղթահարել Ձեզ՝ նշանակում է
(կնշանակեր) հաղթահարել պոեզիան: Բանաստեղծը նա է, ով հաղթահարում է (պետք է
հաղթահարի) կյանքը:
Դուք անհաղթահարելի խնդիր եք ապագա բանաստեղծների համար: Ձեզնից հետո եկող
բանաստեղծը պետք է հենց Դուք լինեք, այսինքն՝ Դուք պետք է մեկ անգամ էլ
ծնվեք: Դուք վերադարձնում եք բառերին իրենց նախնական իմաստը, իսկ իրերին՝
իրենց նախնական բառերը (արժեքները)»*:
Ռիլկեն
Մարինային հղել է այսպիսի տողեր.
«Բանաստեղծուհի՛, զգո՞ւմ ես արդյոք, թե ինչքան ուժեղ ես տիրել ինձ (դու եւ
քո օվկիանոսը, որ այնպես սքանչելի կարդում էր քեզ հետ). ես գրում եմ
այնպես, ինչպես դու ես գրում, հար եւ նման քեզ. ես իջնում եմ խոսքից մի
քանի աստիճան ներքեւ՝ դեպի փակագծերի կիսամութը, ուր այնպես ճնշում են
կամարները, եւ տեւական է բուրմունքը վարդերի, որոնք ծաղկում էին ինչ-որ
ժամանակ: Մարինա՛, ես այնպե՜ս եմ մխրճվել քո նամակի մեջ: Եվ ապշեցուցիչ է,
որ զառերի նման նետված քո բառերն ընկնում են ցած, ընկնում արդեն
հայտարարված թվից եւ մեկ աստիճան ներքեւ ու ցույց են տալիս մեկ այլ՝ ավելի
ճշգրիտ եւ վերջնական թիվ (հաճախ՝ ավելի մեծ): Սիրելի՛ս, մի՞թե դու չես
բնության ուժը, այն, որ հինգերորդ տարերքի հետեւում է կանգնած՝ հրահրելով
ու ճնշելով նրան: Եվ նորից ես զգացի՝ կարծես բնությունն ինքը քո ձայնով ինձ
ասաց՝ այո՛, ասես ինչ-որ համաձայնությամբ արբած մի այգի, որի կենտրոնում
շատրվանն է եւ ուրիշ էլ ի՞նչ, բացի արեւային ժամացույցից: Օ՜, ինչպես ես
դու բարձրանում եւ պարուրում ինձ՝ քո ծաղկող խոսքերի բարձր բոցենիներով:
Բայց խոսքը, հաստատում ես դու, չի վերաբերում Ռիլկե-մարդուն. ես ինքս էլ
հիմա անհաշտ եմ նրա հետ, նրա մարմնի հետ. նախկինում նրա հետ կարող էի
հասնել այնպիսի խոր ներդաշնակության, որ հաճախ չգիտեի, թե
բանաստեղծությունն ում է ավելի հեշտ տրվում՝ ի՞նձ, նրա՞ն, թե՞ մեզ
երկուսիս»:
Ռիլկեն մահանում է Վալմոնտի առողջարանում՝ սպիտակարյունություն կոչվող
հազվադեպ հիվանդությունից: Մարինան ինքնասպան է լինում` հյուծված ու
միայնակ:
* Թարգմանությունը՝ Կարինե Մեսրոպյանի
Созреть великой смерти в нас пора.
Смерть - плод и средоточие всего.
Во имя смерти девушка растет,
как дерево из лютни, стройным станом,
и жаждет юноша ее тенет,
и к женщинам подростки в страхе странном
льнут, им одним вверяя смутный гнет.
Во имя смерти вечное в желанном
исчезнувшем порою видел тот,
кто мир творил в порыве неустанном
вокруг плода, кто в сумраке туманном
застынув, таял, как весенний лед,
кто не жалел себя, свой плод питая,
душой и мозгом в чаянье страды,
но ангелы Твои, как птичья стая,
слетевшись, видят: зелены плоды.
Ռիլկե, Ցվետաեվա
Երկու
մեծ բանաստեղծներ Ռայներ Մարիա Ռիլկեի եւ Մարինա Ցվետաեւայի՝ միմյանց
նկատմամբ խորին համակրանքն ու գնահատանքը, կարելի է ասել՝ պաշտամունքը,
լավագույն ձեւով արտացոլվում է նրանց սքանչելի նամականիում:
Մարինան Ռայներին հասցեագրած նամակում գրում է.
«Դուք իմ ամենասիրելի բանաստեղծը չեք («ամենասիրելին» աստիճան է), Դուք
բնության երեւույթ եք, որը չի կարող իմը լինել, երեւույթ, որը ոչ թե
սիրում, այլ զգում ես ողջ էությամբ, կամ (դա ամե՜նը չէ) Դուք հինգերորդ
տարերքն եք, հենց ինքը՝ պոեզիան, կամ (դա ամե՜նը չէ) Դուք նա եք, որից
ծնվում է պոեզիան, եւ որն ավելին է, քան Դուք: Խոսքը Ռիլկե-մարդու մասին չէ
(մարդն այն է, ինչ մենք դատապարտվա՜ծ ենք լինելու), այլ Ռիլկե-հոգու, որն
ավելին է, քան բանաստեղծը, եւ հենց այդ պատճառով է ինձ համար Ռիլկե
կոչվում, Ռիլկե՝ գալիքից: Դուք պետք է Ձեզ նայեք իմ աչքերով. նրանց
ընդգրկումով Ձեզ ընդգրկեք, ինչպես ես եմ Ձեզ նայելիս ընդգրկում Ձեզ
ամբողջությամբ: Ձեզանից հետո ի՞նչ է մնում անել բանաստեղծին: Կարելի է
հաղթահարել վարպետին (օրինակ՝ Գյոթեին), բայց հաղթահարել Ձեզ՝ նշանակում է
(կնշանակեր) հաղթահարել պոեզիան: Բանաստեղծը նա է, ով հաղթահարում է (պետք է
հաղթահարի) կյանքը:
Դուք անհաղթահարելի խնդիր եք ապագա բանաստեղծների համար: Ձեզնից հետո եկող
բանաստեղծը պետք է հենց Դուք լինեք, այսինքն՝ Դուք պետք է մեկ անգամ էլ
ծնվեք: Դուք վերադարձնում եք բառերին իրենց նախնական իմաստը, իսկ իրերին՝
իրենց նախնական բառերը (արժեքները)»*:
Ռիլկեն
Մարինային հղել է այսպիսի տողեր.
«Բանաստեղծուհի՛, զգո՞ւմ ես արդյոք, թե ինչքան ուժեղ ես տիրել ինձ (դու եւ
քո օվկիանոսը, որ այնպես սքանչելի կարդում էր քեզ հետ). ես գրում եմ
այնպես, ինչպես դու ես գրում, հար եւ նման քեզ. ես իջնում եմ խոսքից մի
քանի աստիճան ներքեւ՝ դեպի փակագծերի կիսամութը, ուր այնպես ճնշում են
կամարները, եւ տեւական է բուրմունքը վարդերի, որոնք ծաղկում էին ինչ-որ
ժամանակ: Մարինա՛, ես այնպե՜ս եմ մխրճվել քո նամակի մեջ: Եվ ապշեցուցիչ է,
որ զառերի նման նետված քո բառերն ընկնում են ցած, ընկնում արդեն
հայտարարված թվից եւ մեկ աստիճան ներքեւ ու ցույց են տալիս մեկ այլ՝ ավելի
ճշգրիտ եւ վերջնական թիվ (հաճախ՝ ավելի մեծ): Սիրելի՛ս, մի՞թե դու չես
բնության ուժը, այն, որ հինգերորդ տարերքի հետեւում է կանգնած՝ հրահրելով
ու ճնշելով նրան: Եվ նորից ես զգացի՝ կարծես բնությունն ինքը քո ձայնով ինձ
ասաց՝ այո՛, ասես ինչ-որ համաձայնությամբ արբած մի այգի, որի կենտրոնում
շատրվանն է եւ ուրիշ էլ ի՞նչ, բացի արեւային ժամացույցից: Օ՜, ինչպես ես
դու բարձրանում եւ պարուրում ինձ՝ քո ծաղկող խոսքերի բարձր բոցենիներով:
Բայց խոսքը, հաստատում ես դու, չի վերաբերում Ռիլկե-մարդուն. ես ինքս էլ
հիմա անհաշտ եմ նրա հետ, նրա մարմնի հետ. նախկինում նրա հետ կարող էի
հասնել այնպիսի խոր ներդաշնակության, որ հաճախ չգիտեի, թե
բանաստեղծությունն ում է ավելի հեշտ տրվում՝ ի՞նձ, նրա՞ն, թե՞ մեզ
երկուսիս»:
Ռիլկեն մահանում է Վալմոնտի առողջարանում՝ սպիտակարյունություն կոչվող
հազվադեպ հիվանդությունից: Մարինան ինքնասպան է լինում` հյուծված ու
միայնակ:
* Թարգմանությունը՝ Կարինե ՄեսրոպյանիՌայներ Մարիա ՌԻԼԿԵ
ՌԱՅՆԵՐ ՄԱՐԻԱ ՌԻԼԿԵ
ՍՈՆԵՏՆԵՐ ՕՐՓԵՈՍԻՆ
ԵՐԲ ՄԻՖԸ ԳՏՆՈՒՄ Է ԻՐ ՊՈԵՏԻՆ1922 թվականի փետրվարին Շատո դը Մյուզոտ դղյակում, որը ցմահ Ռիլկեի տրամադրության տակ էր դրված նրա տաղանդի երկրպագու ոմն շվեյցարացի մեկենասի կողմից, երկարատև ստեղծագործական ճգնաժամից հետո Ռայներ Մարիա Ռիլկեն ընդամենը 14 օրվա ընթացքում կերտեց XX դարի համաշխարհային պոեզիայի գլուխգործոցներից մեկը` 55 սոնետից բաղկացած «Սոնետներ Օրփեոսին»քնարական շարքը և ավարտին հասցրեց «Դուինյան էլեգիաները»: Այս սոնետների շարքը բացառիկ է: Այստեղ չեք գտնի սոնետի եվրոպական դասական սխեմաների վերարտադրություն. բազում շեղումներ կան տաղաչափության, ռիթմիկայի, հանգավորման համակարգի առումով, այլև ամեն ինչ` պատկերային մետաֆորիկայից մինչև անտիկ առասպելի անսպասելի անդրադարձումները, մինչև այս ու այն կողմի, բառի ու լռության սահմանների հոգևոր հաղթահարումները, երբ գազանների, բույսերի, անշունչ առարկաների («իրերի») կեցության գաղտնախորհուրդ ինքնասևեռումը նպատակամղված է աշխարհի ներքին ներդաշնության գերզգայական ճանաչմանը,- ամեն, ամեն ինչ «տեղի է ունենում» Օրփեոսի ու մահվան թեմաների փոխներհյուսման միջավայրում: Եվ մահը պարտադիր անցման սպասումին է միտված, այլև համամասնակիցն է կեցության շրջապտույտի: Օրփեոսն անտեսանելիորեն ներկա է ամենուր, նաև այնտեղ, ուր անմիջաբար չի հիշատակվում: Նրա միջոցով պոեզիան դառնում է արվեստի արտաժամանակյա, մոգական արարք...
Ժամանակին Բլեյքը նկատել էր, թե ամեն մի բանաստեղծ աշխարհարարման իր վարկածն է առաջադրում: Ռիլկեն նույնպես, անտիկ առասպելին դիմելով, իր սեփական առասպելաբանական աշխարհն է կերտել: Միայն թե` Բրոդսկու մատնանշած առանձնահատկությամբ. «Միֆը պոետի կարիքն է զգում, և այս միֆի (Օրփեոսի մասին) բախտը չափազանց բերել է, որ գտել է Ռայներ Մարիա Ռիլկեին»:«Սոնետներ Օրփեոսին» շարքն ամբողջությամբ թարգմանել եմ գրչակից բարեկամիս` Ավագ Եփրեմյանի դստեր` Մարիամի (որին շատ երախտապարտ եմ) գերմաներեն բնագրից արված տողացիներով: Ստորև ներկայացվում է քսան սոնետ` մեկնություններով հանդերձ:Հրաչյա Բեյլերյան
ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍ
III
Մի աստված դա զորեց: Սակայն ինչպե՞ս հաճի
մարդ քնար հնչեցնել` նրա ետքից մղված:
Երկփեղկված է միտքը: Ապոլոնին հղված
տաճար ո՞նց կանգնեցնի սրտի ուղեխաչին:
Իսկ երգը պահանջ չէ, որ սերտում են թեթև,
կամ` հասանելիի հավաքագրում համառ:
Երգը` կեցություն է: Դյուրին` աստծո համար:
Ե՞րբ լինենք: Մեր կողմը նա դարձնում է եթե,
մեր գոյության վրա` աստղերն ու երկիրը:
Դու գերված ես սիրու՞յն, բայց դա՜ էլ ոչինչ է.
ձայնն է բերանն այրում, սակայն վարժվիր կրել
մոռացություն, թե դու երգել ես, պատանի:
Հենց ճշմարտության մեջ երգելն ուրիշ շունչ է:
Մի շունչ` ոչնչի շուրջ: Շունչ Աստծո մեջ: Քամի:
X
Ձե՜զ, որ իմ հույզերն եք հմայությամբ պատել,
անտիկ սարկոֆագնե՜ր, ողջու՜յնս նախ.
այնտեղ հռոմեական օրերի ջուրն ուրախ
հանց թափառիկ երգ է հոսում թեթև:
Կամ նրա՜նց, որ բաց են, հանց արթնացող հովվի
գոհունակ հայացքը խրախճական,
– ընդերքում` լռության բուրվառումներ թովիչ,
զարդանախշեր գծող թիթեռներ կան.
և բացվող շուրթերով ամեն տարակույսից
ձերբազատվածներին ողջունու՜մ եմ,
քանզի արդեն գիտեն լուռ մնալու մասին:
Բայց հասու՞ ենք արդյոք գիտենք-չգիտենքին:
Այդ երկուսով պահի հապաղումը նույնն է,
և կնիք է իջնում մարդու դեմքին:
XII
Փառք ոգուն, որ միավորում է մեզ.
Իրոք որ ապրում ենք կերպապատկերներում:
Վայրկյաններն են իրենց մանրաքայլքը բերում –
մեր բուն օրվա կողքով անցնում այդպես:
Առանց ճանաչելու տեղը մեր իրական –
սակարկում ենք հմտությամբ նախածին:
Ալեհավաքներն են իրարից արձագանք
կլանում ունայնում` կույր, ցաքուցիր...
Օ, լարումն է մաքուր: Զորությանց մեղեդի:
Չէ՞ որ ներշնչանքիդ ծառայությամբ պիտի
աղճատումներ հարթես` ընթանալիս:
Որքան էլ մտահոգ ջանացող մշակի
նետած սերմն ամռանը նորից ծիլ արձակի –
դեռ քիչ է: Երկի՜րն է շնորհ տալիս:
XIV
Ծաղկին ենք ունկ դնում, խաղողի տերևին:
Նրանք համր տարվա լեզուն ունեն:
Մթնից ելնում է պտուղը գունեղ,
պահպանում է խանդի խամրող փայլն երևի
մեռյալների, որոնք կարծրացումն են հողի:
Նրանց հասած բաժինն արդյոք բա՞վ է:
Նրանց բնույթն է այդպիսին. կավը
կնքում են դրոշմով իրենց ողնուղեղի:
Հարցրեք` նրանց դա հաճույք կբերի՞...
Պտուղը` ստրուկների ջանացումն անամոք,
պիտի գտնի՞ մեր մեջ իր տերերին:
Թե՞ միայն տերերն են քնում արմատի մոտ –
ընծայաբերելով առատ ու ժիր
սերվածք համբույրի և համր ուժի:
XV
...Դա համեղ է... Համբերե՜ք, ասում եմ:
...Քիչ մեղեդի թե կա` մեղմ դոփյուն ու մրմունջ –
Դու՜ք` աղջիկներ տաքուկ, աղջիկներ լուռումունջ,
պարե՜ք փորձված պտղի համտեսումը:
Պարեք նարինջը: Նա, սեթևեթմամբ հատուկ,
ո՜նց խեղդվելով դիմակայեր իրեն –
հակառակ քաղցրության: Նրան տիրել եք դուք:
Նա ձեր կողմն է շրջվել համեղորեն:
Պարում է նարինջը: Ձեզ շոգ վայրի
ոլորտը կնետի, կպարուրի
օդով իր հայրենի: Քողազերծել փորձեք
Բույրը բույրերի մեջ: Ազգակիցը դարձեք
պտղի, որ մարմինն է բացում հասած,
և հյութի, որ երանյալի՜ն հասավ:
XVI
Դու միայնակ ես, ընկե՜ր, քանի որ...
Ակնարկ-նշաններով ու բառերով պես-պես
աշխարհն ենք մեզ համար սեփականում ասես –
խոցելի մասով ու վտանգավոր:
Բույրն ու հոտն ո՞վ է մատնացույց անում: –
Բայց մթին ուժերը, որ սպառնում են մեզ,
զգում ես անվրեպ... Մեռյալներին գիտե՜ս,
հմայախոսքից շա՜տ ես վախենում:
Եվ այժմ միասին մենք հանդուրժում ենք, տե՜ս,
մասերը կազմաքանդ` ամբողջություն որպես:
Բայց քեզ ո՜նց օգնեմ: Զուր ես վստահել
ինձ սիրտդ` հո՜ղ պարարտ: Ես շատ արագ կաճեմ:
Նորից կառաջնորդեմ, բայց ի՜մ տիրոջ աջը,
որ ասեմ` բրդոտ Եսավը դա՜ է:
XVII
Ամենաընդերքում շփոթ կա հին
և արմատներ թաքուն,
ակունքները խորունկ աղբյուրների
նրանք չեն նկատում:
Սաղավարտ ու եղջյուր որսորդական,
խոսկան ծերունիներ,
այրեր` զայրույթի մեջ եղբայրական,
կանայք` ասես վիներ...
Եվ հյուսվում են ճյուղեր` քանի-քանի,
այնքան խիտ, որ ազատ տեղ չես գտնի...
Այ սա՜... Օ՜, վե՜ր ձգվիր...
Ճկվում, բախվում, ընկրկում են բեկված,
բայց լոկ վերին ճյուղին է վիճակված,
որ քնարին հակվի:
XIX
Աշխարհն է փոխարկվում փութով,
հանց ամպապատկեր,
բայց ձգտի կատարյալը թող
ակունքին հանգել:
Մեր բարքն է ընթացքը տանում –
անհունին հարող,
դեռ նախա-երգն է պահպանում
Աստված քնարով:
Բայց կույր է տանջանքի ահը,
սերը չենք սերտել,
չենք տեսել այնտեղ, ուր մահն է,
դեռ քողազերծում:
Լոկ երկրի վրա կկերտենք
նվիրագործում:
XX
Ասա՜, սակայն, Տե՜ր, թե ես ինչ ձոնեմ
Քեզ` արարածներին ունկ շնորհողիդ: –
Գարնան օրերից մի վերհուշ ունեմ.
երեկո Ռուսիայում,- և մի ձի... Գյուղից
այս կողմ է վարգում. մի ճերմակ աշխետ,
որ քարշ տալով ետքից շղթան ու ցիցը –
հանդում գիշերի` մենավոր ու խենթ.
մի տես` ոնց է բաշի գանգուրը ցցած –
ծեփծփում վզին տակտով տաքարյուն,
երբ սուրում է ու կոշտ արգելակում:
Շատրվանող եռքե՜ր նժույգի արյան:
Հեռաստանն զգում էր: Եվ ունկն էր հակում
իր երգին,- շարքն էր Քո ասացումի
նրա մեջ լրված: Նրա պատկե՜րն եմ
ձոնում. ընդունի՜ր:
XXV
Քեզ , սակայն, ուզում եմ այժմ, որին գիտեի փոքր-ինչ,
իբրև լույս մի ծաղիկ, որի անվանը ես հասու չեղա,
ևս մեկ անգամ հիշել և ցույց տալ նրանց զգլխիչ
մանկության խաղընկերուհուն, որպես ճիչ – կոկորդում պաղած:
Պարուհի միայն, որ հանկարծ, մարմինը վարանմամբ լեցուն,
կանգ առավ` դեռատությանը կարծես բրոնզ էր պատել:
Տրտմորեն ականջ դրեցիր: - Եվ մի մեղեդի էր հածում –
վերուստ սրտիդ մեջ իջած, որ անզոր էիր ընդհատել:
Հիվանդությունն էր դարանել: Ստվերն էր արդեն տիրացել
ծանրացող արյանը, սակայն ջանում էր պահն այդ շրջանցել –
տոգորված զարթոնքով գարնան` ժիր խոխոջյունով հոսող:
Փորձում էր կրկին ու կրկին`ընդհատվող անկումի մթով –
երկրային փայլքում երևալ: Սոսկալի թակոցից հետո
ներս մտավ մի անմխիթար բացվող դարպասով:
ԵՐԿՐՈՐԴ ՄԱՍ
I
Շնչառությու՜ն, դու անտեսանելի երգ ես հուշիկ:
Եվ ինձ պատկանողի շուրջբոլորն անընդհատ –
փոխանակված մաքուր տիեզերքն է Նրա: Հակակշիռ,
որում ռիթմիկ իրագործում գտա:
Միակ ալիք, որի
աստիճանվող ծովն եմ:
Ամենատնտեսդ ամենայն ծովերի,
որ շահույթն է տարածության` ծանել:
Տարածքների քանի՜ վայրեր արդեն
Իմ ներսում են: Որոշ քամիներ կան –
դարձել են իմ որդին:
Ինձ ճանաչու՞մ ես, օ՜դ, վայրերն իմ պարուրիր:
Դու, որ երբևիցե մաշկն էիր մոգական,
կորությունն ու սաղարթն իմ բառերի:
II
Հանց թուղթն է նկարչի վարպետ ձեռքի տակից
երբեմն իրական գիծ փրցնում,
հայելիներն այդպես որսում հաճախակի –
աղջիկների ժպիտն են թաքցնում,
իբրև փորձանմուշ` արշալույսում տևած,
կամ էլ` մոմի ծառայակամ փայլում:
Եվ դեմքերին` անեղծ ու զմայլուն,
ավելի ուշ միայն ինչ-որ շողք կերևա:
Արդյոք ի՞նչ են հայել աչքերը մի անգամ
տևաբար մարմրող բուխարու անթեղում.
կյանքի նայվածքները, որ էլ չկան:
Ախ, ո՞վ գիտի սակայն կորուստներդ, երկի՜ր:
Լոկ ով փառաբանման հնչյուններ է պեղում –
Սիրտն ամբողջում ծնված` նա՜ կերգի:
III
Անորսալի եք դուք, հայելինե՜ր,
խորքը ձեր էության այդպես էլ չի բացվում:
Մաղ եք, որի ծակոտկեններից ներս
միջնատարածքներն են ժամանակի` լցվում:
Սին սրահի շռայլողն եք քանի,
ուր մութը շաղվում է, ասես անտառ հանգչող –
ջահն է անցնում տասնվեցակնանի
ձեր անանցանելի տարածքների միջով:
Նկարչությամբ լեցուն եք երբեմն:
Թվում է թե` ոմանց անհայտ մի ուժ տարավ
և այլք` երկնչանքով սպրդում են:
Բայց Գեղեցկագույնը կանդրադարձվի –
մինչև որ այն կողմում այտերի մեջ նրա
լուսավոր Նարցիսը թափանց լուծվի:
VII
Ծաղիկներ, նրբին ձեռքերին եք դուք հարազատանում
(աղջկա ձեռքեր` առհավետ թեթև), –
սփռված այգու սեղանին` ձեր մեղմ կսկիծն եք տանում,
հանգչող խոնջանքով սպասում եք, թե
ջուր երբ կլինի, որ մեկ անգամ էլ արթնացած հսկեք
գալուստը մահվան, – և այժմ անեղ
ձեզ բարձրացնում են մատներն` զգալով կենսական հոսքեր
ձեր բևեռներից, որ ներգործուն են
առավել, քան դուք նախազգում էիք. և շունչ քաշեցիք,
երբ սափորի մեջ աչք էիք բացել,
հանց խոստովանանք` կույս ջերմությունը վերադարձրեցիք
մատների, նրանց թողություն տվիք մի անանձնական,
որ ձեզ քաղելու մեղքն էին գործել.
այդպես ծաղկեցին ձեզ միավորված ձեռքեր կուսական:
XII
Կերպափոխումը կամեցիր: Օ, ներշնչվիր բոցկլտալիս.
խուսափում է իրը քեզնից` փոխակերպմամբ հարաճուն:
Տիրապետող ոգին, որը երկրայինին է ձև տալիս,
կերպավորման թռիչքի մեջ սիրում է կետ մի շրջուն:
Ինչ մնալով է ծպտվում` քարացած է վաղուց արդեն, –
գորշության մեջ գուցե իրեն ապահովվա՞ծ է կարծել:
Ծանրամածից հետո հեռվանց ծանրագույնն է ճամփա հարթել:
Ցա՜վ: - Բացակա մուրճն է նորից ահեղորեն բարձրացել:
Ով հանց աղբյուր հոսանուտ է` նա ճանաչման մեջ է համակ,
որ փորձում է արարումի զվարթությունը հագնել,
սկզբնավորմամբ իր ավարտուն` նոր սկիզբ է ցանկանում:
Ամեն տարածք երջանիկ է` բաժանումի թոռ ու զավակ,
որին նայում են ապշահար: Վերափոխվում է Դափնեն
դափնեծառի, որ զգենաս շնչող մարմինը քամու:
XIV
Ծաղիկների՜ն նայիր` ինչ հավատարիմ են ու որքան երկրային,
մեզնից փոխ առնված բախտին ներաճում են, –
ով իմանա` եթե զղջում ապրեն նրանք թառամելու պահին,
մեզ չի՞ փոխանցվելու հենց նրանց զղջումը:
Առկախվել է ուզում ամենայն ինչ: Իսկ մենք, որ ճնշման ենք անցել,
ճզմում ենք ամեն ինչ` մեր ծանրությամբ տարված.
օ, իրերը խեղող ինչպիսի քայքայիչ դաստիարակ ենք դարձել,
այնինչ նրանց հավերժ մանկություն է տրված:
Թե մեկը հաջողեր մտերմիկ քնի մեջ ինքն էլ խոր քուն մտնել
իրերի հետ, օ, նա որքան թեթևորեն
համընդհանուր խորքից դեպի գալիք օրը կգար ու կզարթներ:
Կամ կմնար գուցե շրջասփյուռ ծաղկեցնող գովասանքի փառքում –
նոր հավատքի դարձած. նույնացնելով իրեն
իր քույր-եղբայրներին, որ ծփում են խաղաղ մարգագետնի գրկում:
XV
Աղբյուր-բերան, ուրկից, օ, շնորհն է հոսում,
քչփչում է մի բան` անհատնում ու մաքուր, –
հոսանուտ ջրերի դեմքի առջև ես, ուր
դիմակ կա մարմարե: Իսկ ետևի մասում –
նշմարվող ագուգա: Հեռվի արահետով,
կողքով շիրիմների, ապենինյան լանջից
նրանք բերում են քեզ քո ասքը, որ հետո
սևակնած կզակիդ խորշոմների միջից
լցվում է դիմացի գուռի մեջ` մարմարից,
ասես դա քնեած մի ունկ լինի քարից,
մի ընկալող ականջ, ուր խոսքդ ասացիր:
Մի ականջ երկրային: Թող այդպես էլ տևի
խոսք լսելիս: Տակը թե մի կուժ հայտնվի –
նրան կթվա, թե` զրույցն ընդհատեցիր:
XVI
Մեր կողմից կրկին ու վերստին բզկտված
Աստված` ամոքում է լոկ շռայլել:
սուրսայր ենք, իբրև թե ճանաչմանն ենք միտված,
այնինչ Նա բաշխված է ու շռայլ է:
մեր մատուցած զոհն էլ` օծյալ ու սրբազան,
այլ կերպ իր աշխարհը չի ընդունի,
քան լոկ նրանով, որ այդ վախճանին ազատ –
խաղաղ ու անխռով ի դեմ կանգնի:
Միայն մեռյալն է, որ խմում է արդ,
մեր այս կողմից լսվի երբ աղբյուրի ակը
և Աստված նշան տա մահացածին:
Մեզ ոչինչ չի տրվում` աղմկելուց բացի:
Ստանում է գառն իր բոժոժ-զանգուլակը
յուր բնազդով հանդարտ:
XX
Աստղերի միջև, հեռվում անսահման. ավելի հեռու,
քան այստեղային կրկնվող դասը:
Մեկը, օրինակ` երեխա... նրան հաջորդն է հարում, –
օ, ինչ անմատույց հեռվի է հասել:
Ճակատագիրը թզաչափերով ճամփա է հարթել,
որն օտարոտի վայրից է սերում.
աղջիկը քանի՞ թզաչափ կանցնի մինչ տղամարդը,
երբ խուսափում է ու նաև` սիրում:
Ամեն ինչ` հեռու,- և շրջանը չի փակվի ոչ մի տեղ:
Տե՜ս` այնտեղ ձուկը` պնակում, ուր պարզ սեղան են բացել,
ի՜նչ լռություն է հայացքում սուզում:
Ձկները համր են... այդպես կարծեցին: Սակայն ո՞վ գիտե,
վերջում չի՞ բացվի այնպիսի մի վայր, ուր ներդրված է
խոսքերից անդին` ձկների լեզուն:
XXI
Այգիների մասին, որ չես տեսել, սիրտ իմ, երգդ հյուսիր.
կարծես թե հագել են վճիտ մի ապակի:
Եվ վարդերը` պատված Սպահանի ցողով կամ Շիրազի,
որ անզուգական են` երանությա՜մբ երգիր:
Ցույց տուր, սիրտ իմ, որ դու երբևիցե նրանց չես ուրացել:
Թուզերն արբունքն իրենց` հիացքիդ են ուղղել:
Որ սաղարթների մեջ` ծաղկուն ու բազմուղեշ –
արթնացող զեփյուռի խճճված բույրերն են դեմքդ օծել:
Շփոթմունք չունենաս, քանզի զրկանքները հարկ է հաղթել,
որոշումներն իրենց ի կատար են ածում:
Մտիր բանվածքի մեջ, միահյուսվիր որպես մետաքսաթել:
Թե պատկերի հետ ես նախշազարդի ներսում միաբերվում
(թեկուզ և այն պահին, երբ տանջանքն է գործում),
զգա, որ հենց այնտեղ մի փառահեղ գորգ է ճոխ սփռվում:
Թարգմանեց և ծանոթագրեց Հրաչյա ԲԵՅԼԵՐՅԱՆԸ
ՄԵԿՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍոնետ IIIՌիլկեի համար պոեզիան օդի պես անորսալիորեն ամենաթափանց է, նրա Տիեզերքում սփռված է պոեզիան, ուստիև` «Ein Hauch um nichts. Ein Wehn im Gott. Ein Wind.» («Մի շունչ` ոչնչի շուրջ: Շունչ Աստծո մեջ: Քամի»):Սոնետ XՌոմանական երկրներում մարմարե սարկոֆագներն օգտագործում էին, երբեմն, որպես ջրատար հոսքագծեր («Այնտեղ հռոմեական օրերի ջուրն ուրախ // հանց թափառիկ երգ է հոսում թեթև»):Սոնետ XIIՄեր ապրած յուրաքանչյուր օրն ունի երկակի իմաստ. մի կողմից` անցնող օրվա հետ կյանքն էլ է «մանրաքայլ» մանրուքներում սպառվում, մյուս կողմից, ենթակա լինելով ճակատագրին, խորախորհուրդ ու բազմանշանակ կանխորոշման մեջ ենք` «առանց ճանաչելու տեղը մեր իրական»:Սոնետ XIVԲուսական աշխարհն ասես կապում է մեռյալներին ու ողջերին` ծաղկի, խաղողի տերևի «ձայնով» լինի թե պտղի գունեղությամբ, որ հանգուցյալների անթեղված խանդն է բորբոքում: Պտղի վայելումը հաղորդակից է դարձնում ողջերին անդրշիրիմյան աշխարհի հետ:Սոնետ XVՃաշակելիքի անորսալի ու անանվանելի զգայումները համեմատվում են աղջիկների պարային ժեստերի հետ... Կարծիք կա, թե բանաստեղծն ակնարկում է անտիկ նիմֆերի խմբապարը, որին ներհյուսվում է նաև վաղամեռիկ Վերա Օուկամա-Կնոոպը, որի հիշատակին է նվիրված ամբողջ շարքը, ասես այդ աղջիկը միավորվում է Էվրիդիկեին, ինչպես Ռիլկեն` Օրփեոսին:Սոնետ XVIՇանն է դիմում: Այնկողմնային աշխարհից այցելուների ներկայությունը շունը կարող է բնազդաբար զգալ. «Du kennst die Toten, // und du erschrickst vor dem Zauberspruch» («Մեռյալներին գիտես, // հմայախոսքից շատ ես վախենում»):Սոնետ XVIIՏոհմածառ է պատկերված: Նա, որ ըստ Ռիլկեի, կրողն է տոհմի մշակութային ժառանգության ողջ հարստության, հենց «քնարին հակվող» բանաստեղծն է:Սոնետ XIXՄատնանշվում է կեցության արտաժամանակյա ոլորտը, շեշտվում է ընթացիկ ժամանակի ունայնությունից ազատագրող պոեզիայի ամենազորությունը:Սոնետ XX1899 և 1900 թվերին Ռիլկեն երկու անգամ ճանապարհորդել է Ռուսաստանով և անգամ ռուսերեն գրված ութ բանաստեղծություն ունի, որոնք թարգմանվել են հայերեն (տես` «Նարցիս», 5/2010):Սոնետ XXVՀղված է Վերա Օուկամա-Կնոոպին: «Անմխիթար բացվող դարպասի» մետաֆորի մեջ արձագանքը կա Օգյուստ Ռոդենի «Դժոխքի դարպասները» քանդակային համալիրի` ըստ Դանտեի «Աստվածային կատակերգության»:
ԵՐԿՐՈՐԴ ՄԱՍՍոնետ IԲանաստեղծի նախնական հղացմամբ այս սոնետը պետք է եզրափակեր շարքն ամբողջությամբ: Գրված է հնարավորինս ազատ ռիթմիկայով ու տաղաչափությամբ:
Սոնետ IIՀայելիները գաղտնապահորեն կրում են մարդկային կեցության պահընթաց արտահայտությունները կամ հանդես են գալիս իբրև առեղծվածային մի տարածք, որն ունակ է պատկերել այն, ինչն անհասանելի է մարդու տեսողությանը: Հայելիներն այլուրեք տանող գաղտնաթաքուն դռներ են: Մարդու և առ երկրայինն ակնարկվող կենաց կորուստները նույնանում են հրի տարերքի այլաբանությամբ: Եվ վերստին առաջադրվում է միաբերող փառաբանման մոտիվը:Սոնետ IIIՀայելիները մի պահ արտացոլում են ոչ միայն իրենց մեջ արտացոլվողի արտաքին պատկերը, այլև էությունը` ասես տեղ զբաղեցնելով ժամանակից ու տարածությունից դուրս:Սոնետ VIIՌիլկեն չի խուսափում դիմել ծաղիկների ու աղջիկների միահյուսման «ծեծված» պատկերին` այն խաղարկելով բոլորովին այլ տեսանկյունից...Սոնետ XIIԸստ էության` բոցավառ և հոսանուտ ճանաչումն այլ բան չէ, քան բերկրալի մահվան, տարերքների մեջ ցնծուն վերադարձի հարասություն: Ինչպես Կարեն Սվասյանն է սոնետների այս շարքի ռուսերեն իր թարգմանությունների առթիվ ասում` «սրանք բանաստեղծություններ չեն, այլ` հեգեհանգիստ (Totenamt), ընդ որում` այնպիսի, երբ մահը չի ողբուկոծվում դրսից, իրեն մահացու կառչած կյանքի միջից, այլ տոնակատարվում է ներքուստ, իբրև արթնացում առ կյանքի օրոք քնով անցած իրերի աշխարհը»:
Սոնետ XIVԾաղիկներն այստեղ կեցության ուղերձներ են, որ զուր տեղն ակնկալում են մեր փոխադարձ վերաբերմունքն ու մասնակցությունը` դառնալով «իրերի» յուրահատուկ հանգունակ: Այնինչ արտաքին աշխարհին մեր կամքը թելադրելու և իրերին բռնությամբ տիրելու ջանքի փոխարեն հարկ է որ աշխարհին հասու լինենք համբերատար երկյուղածությամբ, և միայն այդ կերպ կննջենք կենդանի իրերի (ծաղիկների) քնի մեջ, որպեսզի համընդհանուր խորքից թեթևորեն արթնանանք դեպի գալիք օրը կամ ներհյուսվենք մեր քույր-եղբայր ծաղիկների գովասանքի փառքին:
Սոնետ XVՍոնետը հագեցած է կեցության օրփիկական շրջապտույտի այլաբանությամբ, կողմնակիորեն ու թաքնաբար ներկա է մշտակյաց մահը, քանի որ երկրի ասքը ագուգայի ջրերը բերում են «շիրիմների կողքով»: «Աղբյուր-բերանից» հոսող ջրերի անհատնում քչփչոցը դառնում է հավերժական վերհուշի խորհրդանիշ, որը մարդու միջամտությանն անհաղորդ է. միայն երբ կուժ է հայտնվում աղբյուրի տակ, թվում է, թե մի պահ ընդհատվում է երկրի անծայրածիր ինքնազրույցը:
Սոնետ XVIՄեռյալները համրորեն ջուր են խմում աղբյուրից Աստծո նշանով, ասել է թե` հաղորդություն են առնում արարչության գաղտնիքներից, ինչպես իր բոժոժ-զանգուլակը ստացող «գառն Աստծո», այնինչ կեցության այս կողմում գտնվողներս ընդամենը ունակ ենք լսել աղբյուրի շիթի երկրային ձայնը:Սոնետ XXԲանաստեղծական խոսքի գաղտնիքներն են արծարծվում, որոնք տերցիններում հանգեցնում են խոհածումների` ձկան համրության շուրջ, որը մեզ գուցե խոսող մնջանքի վայրերը կհասցնի...Սոնետ XXIԱյգիների թեմայի յուրահատուկ շարունակությունն է` արևելյան երանգավորմամբ: Թեև ասպնջական կյանքով ապրող Ռիլկեն Սպահանում ու Շիրազում չի եղել, բայց քաջածանոթ էր պարսկական մշակույթին ու միջնադարյան պոեզիային և, ասես անտիկ դիցաբանության համակարգի մեջ ներքաշելով, վարդերի, հասունացող թզերի ու ծաղկուն սաղարթների բույրերի մեջ տեսնում է օրփիկական խորհրդանիշերի ինքնաբավ մի աշխարհ, որն ստիպում է, հաղթահարելով երկրային զրկանքները, պատրաստ լինել նվիրաբերման, իբրև ճոխ ու նախշազարդ գորգի բանվածքաթել` ներհյուսվել արարչության շրջապտույտին:
Ծանոթագրությունները` թարգմանչի
***********************************
Фридрих Гёльдерлин
Иоганн Христиан Фридрих Гёльдерлин (нем. Johann Christian Friedrich Hoelderlin; 1770—1843) — выдающийся немецкий поэт.Гимн красоте
Природа в своих прекрасных формах говорит с нами иносказательно, и смысл её тайнописи раскрывается нам в нравственном чувстве.
Кант.
Не поклялся ль я, о Муза,
В том, что до загробных врат
Будут неразрывны узы
Нашего с тобой союза?
Не смеялся ль мне твой взгляд?
И теперь я воспаряю,
К звёздам свой стремлю полет,
Чтоб достигнуть тех высот,
Где, вовек не увядая,
Для певца венок цветёт.
Там, где гул земли стихает,
Сферы ясны и чисты...
Там улыбкой нас встречает
За служенье награждает
Первообраз Красоты.
Я увижу там - о сладость! -
Ту, кто всё животворя
И сияя, как заря,
Нас манит, победы радость
Дерзновенному даря.
Истинное вдохновенье
Пьет свободная душа;
Все страданья и мученья
Растворились в упоенье.
День восходит, тьму круша.
И когда нас всех разбудит
Трубный глас и рухнет ось,
Что пронзает мир насквозь,
Красоты сиянье будет
Литься так же, как лилось.
О пресветлая царица,
Ты пришла - и ожил прах.
К ликованью приобщиться
Хочет скорбь, взлетев как птица
На трепещущих крылах.
Ты развеяла печали,
Уняла, взглянув едва,
Распрю, что в веках жива;
К совершенству ближе стали
Все земные существа.
С юных лет твоё дыханье
Чуял я и на земле.
Уст божественных лобзанье
Знаком высшего признанья
На моём горит челе.
Душу чистую дитяти
Завораживал порой
Аркадийский облик твой,
Хоть ещё ей был невнятен
Смысл заветных встреч с тобой.
Матерь всей природы сущей!
Часто в поисках тропы
К счастью вечному ведущей,
Зрел я на лугу иль в куще
Чистый след твоей стопы.
Видя ельник над горою,
Ключь, прозрачный, как кристалл,
Или озеро меж скал,
Возвышался я душою
И блаженство обретал.
Дай же мне, богиня, силы,
Кротким оком посмотри!
И для песни образ милый
Недоступной Антифилы
Гимнотворцу подари.
Путь к тебе свершая трудный,
О Урания, твой лик
Я узнал, когда возник
Образ Антифилы чудной
Предо мной в блаженный миг.
Чу! Ты слышишь песнопенья?
То - дары твоих жрецов;
То - сынов твоих творенья;
То свершает воспаренье
Дух, свободный от оков.
О, дарите нам восторги
Вдохновенья, сыновья,
Звуки дивные лия!
Как вином священных оргий,
Упиваюсь ими я.
Тайной силою владея,
Службой жреческой горды,
Вы всевластны, чудодеи,
И вкруг вас цветут пышнее
Элизейские сады.
Бремя угнетённых братий
Облегчает пусть ваш глас!
Пусть клянут тираны вас!
Не узнает благодати
Льстец, что в роскоши погряз.
Добрые приносят всходы
Вашей веры семена:
Дух мой взвился в край свободы,
Где над ним не властны годы,
Где всегда цветёт весна.
И узрел я здесь - о сладость! -
Ту, кто, всё животворя
И сияя, как заря,
Нас манит, победы радость
Дерзновенному даря.
Братья! Жертвенное пламя
Вами в душах возжено;
Благородными делами
И святой любви слезами
Пусть питается оно!
Не насильем утверждает
Сей престол права свои;
Не гремит здесь глас судьи, -
Мать нас кротко поучает,
К нам исполнена любви:
"О творцы, удел ваш сладок:
Вы запечатлеть должны
Гармонический порядок
Форм, исполненных загадок, -
Образы моей страны.
Сын мне тот, в кого я с проком
Заронила свой посев;
Чья душа, ко мне взлетев,
Грезит только о высоком,
Алчность низкую презрев.
То, что в царстве принужденья
Исполнять закон велит,
Здесь приносит наслажденье,
Зрея, словно плод под сенью
Сада нежных Гесперид.
Слуги жалкие Закона
Платы требуют за труд, -
Но, земных не зная пут,
Сыновья мои исконно
Вдохновением живут.
Их мечты ко мне влекутся,
Чистые, как гимн певца,
Как мелодии, что льются
В сферах звёздных эволюций
Без начала и конца.
Роза счастья расцветает!
Стёрлись горестей следы!
Пожинает дух плоды:
Вам природа раскрывает
Элизийские сады!"
Кант.
Не поклялся ль я, о Муза,
В том, что до загробных врат
Будут неразрывны узы
Нашего с тобой союза?
Не смеялся ль мне твой взгляд?
И теперь я воспаряю,
К звёздам свой стремлю полет,
Чтоб достигнуть тех высот,
Где, вовек не увядая,
Для певца венок цветёт.
Там, где гул земли стихает,
Сферы ясны и чисты...
Там улыбкой нас встречает
За служенье награждает
Первообраз Красоты.
Я увижу там - о сладость! -
Ту, кто всё животворя
И сияя, как заря,
Нас манит, победы радость
Дерзновенному даря.
Истинное вдохновенье
Пьет свободная душа;
Все страданья и мученья
Растворились в упоенье.
День восходит, тьму круша.
И когда нас всех разбудит
Трубный глас и рухнет ось,
Что пронзает мир насквозь,
Красоты сиянье будет
Литься так же, как лилось.
О пресветлая царица,
Ты пришла - и ожил прах.
К ликованью приобщиться
Хочет скорбь, взлетев как птица
На трепещущих крылах.
Ты развеяла печали,
Уняла, взглянув едва,
Распрю, что в веках жива;
К совершенству ближе стали
Все земные существа.
С юных лет твоё дыханье
Чуял я и на земле.
Уст божественных лобзанье
Знаком высшего признанья
На моём горит челе.
Душу чистую дитяти
Завораживал порой
Аркадийский облик твой,
Хоть ещё ей был невнятен
Смысл заветных встреч с тобой.
Матерь всей природы сущей!
Часто в поисках тропы
К счастью вечному ведущей,
Зрел я на лугу иль в куще
Чистый след твоей стопы.
Видя ельник над горою,
Ключь, прозрачный, как кристалл,
Или озеро меж скал,
Возвышался я душою
И блаженство обретал.
Дай же мне, богиня, силы,
Кротким оком посмотри!
И для песни образ милый
Недоступной Антифилы
Гимнотворцу подари.
Путь к тебе свершая трудный,
О Урания, твой лик
Я узнал, когда возник
Образ Антифилы чудной
Предо мной в блаженный миг.
Чу! Ты слышишь песнопенья?
То - дары твоих жрецов;
То - сынов твоих творенья;
То свершает воспаренье
Дух, свободный от оков.
О, дарите нам восторги
Вдохновенья, сыновья,
Звуки дивные лия!
Как вином священных оргий,
Упиваюсь ими я.
Тайной силою владея,
Службой жреческой горды,
Вы всевластны, чудодеи,
И вкруг вас цветут пышнее
Элизейские сады.
Бремя угнетённых братий
Облегчает пусть ваш глас!
Пусть клянут тираны вас!
Не узнает благодати
Льстец, что в роскоши погряз.
Добрые приносят всходы
Вашей веры семена:
Дух мой взвился в край свободы,
Где над ним не властны годы,
Где всегда цветёт весна.
И узрел я здесь - о сладость! -
Ту, кто, всё животворя
И сияя, как заря,
Нас манит, победы радость
Дерзновенному даря.
Братья! Жертвенное пламя
Вами в душах возжено;
Благородными делами
И святой любви слезами
Пусть питается оно!
Не насильем утверждает
Сей престол права свои;
Не гремит здесь глас судьи, -
Мать нас кротко поучает,
К нам исполнена любви:
"О творцы, удел ваш сладок:
Вы запечатлеть должны
Гармонический порядок
Форм, исполненных загадок, -
Образы моей страны.
Сын мне тот, в кого я с проком
Заронила свой посев;
Чья душа, ко мне взлетев,
Грезит только о высоком,
Алчность низкую презрев.
То, что в царстве принужденья
Исполнять закон велит,
Здесь приносит наслажденье,
Зрея, словно плод под сенью
Сада нежных Гесперид.
Слуги жалкие Закона
Платы требуют за труд, -
Но, земных не зная пут,
Сыновья мои исконно
Вдохновением живут.
Их мечты ко мне влекутся,
Чистые, как гимн певца,
Как мелодии, что льются
В сферах звёздных эволюций
Без начала и конца.
Роза счастья расцветает!
Стёрлись горестей следы!
Пожинает дух плоды:
Вам природа раскрывает
Элизийские сады!"
Ночь
Тени, тайн приюты, вам привет мой
Привет вам, нивы, спящие окрест;
Луна, не слышишь ты, как клевета крадется,
Твой блеск жемчужный пламенит мне кровь.
К вам из мира, где глупцы глумятся,
Вокруг бесплотных призраков трудясь,
Тот, кто не сутолоку суетного мира,
Но добродетель возлюбил, бежит.
Лишь с тобою здесь душа познает
Ту истинную радость, счастья миг,
Алтарь которого фальшивым блеском манит,
И алчно ожидает новых жертв.
Звёзды, выше вас она взмывает,
Верша свой серафический полет,
На Землю мимо вас глядит священным взором,
Где в грёзах обрела себе покой...
Тем, кто добродетели блаженной
Открылся сердцем, золотые сны
Ты посылаешь. И бессильных рук пожатье
Несёшь протянутым к тебе рукам.
Ведомы им муки бедных братьев;
Их плачем плача - тем утешив их,-
Так каждый говорит ещё: "Дан одному ль мне
Весь мир? Нет, я и для других живу".
Движимы не суетной гордыней,
Они раздетых греют, кормят тех,
Чей вопиет скелет о голоде, и образ
Небесный восхищает их сердца.
Благодать лежит на них. Рабов же
Порока совесть жжет, и смертный страх
К их ложу мягкому приник, где сладострастье
Само взвивает над собою бич.
Привет вам, нивы, спящие окрест;
Луна, не слышишь ты, как клевета крадется,
Твой блеск жемчужный пламенит мне кровь.
К вам из мира, где глупцы глумятся,
Вокруг бесплотных призраков трудясь,
Тот, кто не сутолоку суетного мира,
Но добродетель возлюбил, бежит.
Лишь с тобою здесь душа познает
Ту истинную радость, счастья миг,
Алтарь которого фальшивым блеском манит,
И алчно ожидает новых жертв.
Звёзды, выше вас она взмывает,
Верша свой серафический полет,
На Землю мимо вас глядит священным взором,
Где в грёзах обрела себе покой...
Тем, кто добродетели блаженной
Открылся сердцем, золотые сны
Ты посылаешь. И бессильных рук пожатье
Несёшь протянутым к тебе рукам.
Ведомы им муки бедных братьев;
Их плачем плача - тем утешив их,-
Так каждый говорит ещё: "Дан одному ль мне
Весь мир? Нет, я и для других живу".
Движимы не суетной гордыней,
Они раздетых греют, кормят тех,
Чей вопиет скелет о голоде, и образ
Небесный восхищает их сердца.
Благодать лежит на них. Рабов же
Порока совесть жжет, и смертный страх
К их ложу мягкому приник, где сладострастье
Само взвивает над собою бич.
Дух времени
Уже давно ты, тучей окутанный,
Повелеваешь мной, гений времени.
Вокруг всё дико, жутко в мире:
Всюду крушенье, куда ни гляну.
Ах! Я, как мальчик, в землю смотрю порой,
Нору ищу я, чтобы укрыться в ней,
Найти хотел бы я местечко,
Где бы не властвовал ты, Могучий.
Дозволь, отец мой, оком открытым мне
Лицо твоё узреть, потому что ты
Своим лучом мой дух от мрака
Освободил, дал мне жизнь, родитель!
Порой зажжет вино молодое в нас
Огонь священный; сердцем ликуем мы,
Когда встречаем в тихой роще
Светлых богов; но всего сильнее
Младые души твой сотрясает зов;
Искусствам мудрым учишь ты тех, кто сед;
Лишь злой, став злее, раньше погибнет,
Схваченный мощной твоей рукою.
Повелеваешь мной, гений времени.
Вокруг всё дико, жутко в мире:
Всюду крушенье, куда ни гляну.
Ах! Я, как мальчик, в землю смотрю порой,
Нору ищу я, чтобы укрыться в ней,
Найти хотел бы я местечко,
Где бы не властвовал ты, Могучий.
Дозволь, отец мой, оком открытым мне
Лицо твоё узреть, потому что ты
Своим лучом мой дух от мрака
Освободил, дал мне жизнь, родитель!
Порой зажжет вино молодое в нас
Огонь священный; сердцем ликуем мы,
Когда встречаем в тихой роще
Светлых богов; но всего сильнее
Младые души твой сотрясает зов;
Искусствам мудрым учишь ты тех, кто сед;
Лишь злой, став злее, раньше погибнет,
Схваченный мощной твоей рукою.
**********************************************
****************************************
*********************************
Сен-Жон Перс
Сен-Жон Перс — литературный псевдоним французского поэта и дипломата Алексиса Леже, лауреата Нобелевской премии по литературе. Википедия
Награда: Нобелевская премия по литературе 1960 г.
ՍԵՆ-ԺՈՆ ՊԵՐՍ | Ծովեզերքներ
1
ԵՐԳԵՀՈՆԱՅԻՆ քերթություն. հնչողականությամբ թերևս այսպես կարելի լինի բնութագրել ֆրանսիացի մեծ բանաստեղծ Սեն-Ժոն Պերսի բանաստեղծությունը: Այն ներառում է ձայնասահմանի գրեթե բոլոր նրբերանգները` քնքշության ամենացածր ութնյակներից հառնելով մինչև պաթոսի հուժկու հնչյունաշարերը, փայտյա սրինգներից անցնելով պղնձե փողերին ու շեփորներին, մեներգային ու մենանվագային մտերմիկ հատվածները ընդմիջարկելով նվագախմբային և երգչախմբային ամեհի ձայնացնցումներով: Թվում է, թե հունական անմեռ ողբերգության երգչախումբն է մեր առջև. Հակիրճ պրոլոգոսյան հատվածները մեզ նախապատրաստում են քերթվածի վիթխարակերտ թեմաներին և հնչյունաշարի հարուստ համայնապատկերին:
Միաժամանակ XX դարին բնորոշ բանաստեղծություն է, ուր պոեզիան ընդլայնում է իր սահմանները, ուր Խոսքը նորանոր տարածություններ է նվաճում, և քերթողական արվեստի բոլոր տարրերը ձգտում են թարմության, նորության, անսովորության: «Ոճի խստությամբ` դասական, բառապաշարի հարստությամբ` բարոկկո, պատկերների հանդգնությամբ` մոդեռնե. Ֆրանսիացի մի քննադատի այս բնութագրումը բավական խոսուն հատկանշում է բանաստեղծական ոչ մի դպրոցի չպատկանող, ոչ մի ուղղության չհարող այդ ինքնատիպ քերթությունը: Վերոհիշյալ բնութագրմանը կուզենայի այդ բանաստեղծության բովանդակությանը վերաբերող մի դիտարկում հավելել. Պատկերների, փոխաբերությունների բարդումները, ասոցիացիաների բարդ, երբեմն տրամաբանական սահմաններից անդին ընկած փոխաբերությունները դուրս են սոսկ հասկացումից և գործում են մոգության օրենքներով. Բառերը կորցնում են իրենց իմաստները, հայտնվում երանության մեջ:
ԵՐԳԵՀՈՆԱՅԻՆ քերթություն. հնչողականությամբ թերևս այսպես կարելի լինի բնութագրել ֆրանսիացի մեծ բանաստեղծ Սեն-Ժոն Պերսի բանաստեղծությունը: Այն ներառում է ձայնասահմանի գրեթե բոլոր նրբերանգները` քնքշության ամենացածր ութնյակներից հառնելով մինչև պաթոսի հուժկու հնչյունաշարերը, փայտյա սրինգներից անցնելով պղնձե փողերին ու շեփորներին, մեներգային ու մենանվագային մտերմիկ հատվածները ընդմիջարկելով նվագախմբային և երգչախմբային ամեհի ձայնացնցումներով: Թվում է, թե հունական անմեռ ողբերգության երգչախումբն է մեր առջև. Հակիրճ պրոլոգոսյան հատվածները մեզ նախապատրաստում են քերթվածի վիթխարակերտ թեմաներին և հնչյունաշարի հարուստ համայնապատկերին:
Միաժամանակ XX դարին բնորոշ բանաստեղծություն է, ուր պոեզիան ընդլայնում է իր սահմանները, ուր Խոսքը նորանոր տարածություններ է նվաճում, և քերթողական արվեստի բոլոր տարրերը ձգտում են թարմության, նորության, անսովորության: «Ոճի խստությամբ` դասական, բառապաշարի հարստությամբ` բարոկկո, պատկերների հանդգնությամբ` մոդեռնե. Ֆրանսիացի մի քննադատի այս բնութագրումը բավական խոսուն հատկանշում է բանաստեղծական ոչ մի դպրոցի չպատկանող, ոչ մի ուղղության չհարող այդ ինքնատիպ քերթությունը: Վերոհիշյալ բնութագրմանը կուզենայի այդ բանաստեղծության բովանդակությանը վերաբերող մի դիտարկում հավելել. Պատկերների, փոխաբերությունների բարդումները, ասոցիացիաների բարդ, երբեմն տրամաբանական սահմաններից անդին ընկած փոխաբերությունները դուրս են սոսկ հասկացումից և գործում են մոգության օրենքներով. Բառերը կորցնում են իրենց իմաստները, հայտնվում երանության մեջ:
2
Մեծաշուք պատկերների շղթաներ, ինքնատիպ, ինքնածին և իր օրենքներով ապրող փոխաբերությունների աշխարհ. “տիեզերական” քերթության լեզու: Հին կտակարանային մարգարեական շունչ` գոյաբանական խորագույն վերապրումներով: Պինդարոսյան ընտիր վեհապանծություն, օվիդիուսյան թախծալուր մեղեդայնություն, նարեկացիական մեծաշուք հարահոսություն (վերջին համեմատությունը պատահական չէ. հայտնի է Սեն-Ժոն Պերսի հիացական արձագանքը հայ բանաստեղծի “Մատյանի” ֆրանսերեն ընթերցումից հետո): Բանաստեղծության “միջերկրածովայնություն”, որը Նիցշեն էր երազում (երաժշտության առնչությամբ): Մեծագույն (գյոթեական) աշխարհաքաղաքացիություն: Ժամանակազուրի անտիկականություն և միաժամանակ կատարյալ ժամանակակցություն` XX դարի հոգևոր և պատմական բոլոր աղետների ու անկումների սուր զգացողությամբ: Բոլոր քաղաքակրթությունների կենտրոնացում միասնական մի պատմության` մարդու պատմության մեջ: Գեղանկարչության, կերպարվեստի, երաժշտության խոսքային յուրօրինակ մի համադրություն, որը բոլոր զգայարանների (նույնիսկ շոշափելիքի և հոտոտելիքի) հավասար մասնակցությունն է պահանջում: Վիթխարակերտ թեմաներ` մեկընդմիջվելով, ներհյուսվելով ու բաժանվելով, երևակայականից խուժելով ամենակոնկրետ իրողությունների մեջ, ջնջելով դրանց սահմանները, երևակայականը օժտելով իրականությամբ և վերջինս ցողելով երևակայականի ու անուրջի մաքրամաքուր ջրերով (“… Եվայն բաների մեջ, որ անդին են ողջամտությունից”): Եվ այս ամենը` իրերի, առարկաների, եղելության, պատմության, գոյության և գոյավորման այն տարածություններում, ուր ամենաաննշանը համատիեզերական նշանակություն է ձեռք բերում, և ամենավերացականը մասնակից է դառնում կյանքի ամենասովորական երևույթին իսկ` նրա վրա գցելով հավերժության ու հրաշքի ողջ շուքուփայլը:
Մեծաշուք պատկերների շղթաներ, ինքնատիպ, ինքնածին և իր օրենքներով ապրող փոխաբերությունների աշխարհ. “տիեզերական” քերթության լեզու: Հին կտակարանային մարգարեական շունչ` գոյաբանական խորագույն վերապրումներով: Պինդարոսյան ընտիր վեհապանծություն, օվիդիուսյան թախծալուր մեղեդայնություն, նարեկացիական մեծաշուք հարահոսություն (վերջին համեմատությունը պատահական չէ. հայտնի է Սեն-Ժոն Պերսի հիացական արձագանքը հայ բանաստեղծի “Մատյանի” ֆրանսերեն ընթերցումից հետո): Բանաստեղծության “միջերկրածովայնություն”, որը Նիցշեն էր երազում (երաժշտության առնչությամբ): Մեծագույն (գյոթեական) աշխարհաքաղաքացիություն: Ժամանակազուրի անտիկականություն և միաժամանակ կատարյալ ժամանակակցություն` XX դարի հոգևոր և պատմական բոլոր աղետների ու անկումների սուր զգացողությամբ: Բոլոր քաղաքակրթությունների կենտրոնացում միասնական մի պատմության` մարդու պատմության մեջ: Գեղանկարչության, կերպարվեստի, երաժշտության խոսքային յուրօրինակ մի համադրություն, որը բոլոր զգայարանների (նույնիսկ շոշափելիքի և հոտոտելիքի) հավասար մասնակցությունն է պահանջում: Վիթխարակերտ թեմաներ` մեկընդմիջվելով, ներհյուսվելով ու բաժանվելով, երևակայականից խուժելով ամենակոնկրետ իրողությունների մեջ, ջնջելով դրանց սահմանները, երևակայականը օժտելով իրականությամբ և վերջինս ցողելով երևակայականի ու անուրջի մաքրամաքուր ջրերով (“… Եվայն բաների մեջ, որ անդին են ողջամտությունից”): Եվ այս ամենը` իրերի, առարկաների, եղելության, պատմության, գոյության և գոյավորման այն տարածություններում, ուր ամենաաննշանը համատիեզերական նշանակություն է ձեռք բերում, և ամենավերացականը մասնակից է դառնում կյանքի ամենասովորական երևույթին իսկ` նրա վրա գցելով հավերժության ու հրաշքի ողջ շուքուփայլը:
3
“Նրանք ինձ Մթին կոչեցին, իսկ իմ բանը ծովն էր”:
Այս տողը թրևս մեզ օգնի բացելու Սեն-Ժոն Պերսի քերթողական արվեստի գաղտնիքը: Բանի և Ծովի հարաբերության մեջ այն թեման է, որը բանաստեղծությունը թելադրում է նրա անմեռ բնույթները, ավելի ճիշտ` իր բնույթն է հաղորդում նրան: Նաև իր էությունը: Իր չափը, կշռույթը, նույնիսկ տաղաչափությունը: Եվ նաև հասկացման իր անկարևորությունը, անառաջնայնությունը: Եվ քանի որ թերթողի թեմայի (Ծովի, Անձրևների, Քամիների, Կնոջ…) տարիքը դուրս է հասկացումից, կոնկրետ հասկացումից անդին է նաև քերթությունը: Ծովի և Մարդու հարաբերությունը տրամաբանական չէ, այն զգացական էլ չէ: Տղամարդուն և Կնոջը Էրոս ազնվագույն աստվածը մեկընդմիշտ իրար է կապում մահացու նետերով. ողջամտությունն այդ կապի մեջ այլևս չի գործում, գործողը զմայլանքն ու հիացումն են, որոնք խորհրդածիսական են այլևս: Բառերը իմաստներից դուրս են գալիս, ինչպես իմաստներից դուրս է կրծքերը ջրերին քսող ծիծեռնակների ճռվողյունը, որը ազդում է որպես Բառից Անդին: Ինչպես պարականոն տեքստում է գրված` «Եվ նա բառեր է ասում, իսկ աշակերտը չէր հասկանում դրանց իմաստները, բայց դողում էրե: Եվ քանզի մեջտեղ են գալիս Սուգն ու Ցնծությունը, իրերը անհետանում են այլևս («Ինչ սևամորթ ու արնածոր աղջիկնր են երթի ելել տաք, մոլեգին ավազներին, ավերելով իրերն իսպառե). այդ հարաբերության մեջ բառերը քերթողի ձեռքին այլևս քիչ են իմաստակիր, ինչպես բյուրավոր ալիքների շողարձակումը արշալույսին` ծովի ձեռքին: Եվ ընթերցողը կանգնում է բանաստեղծությունը վայելելու հրաշքի հետ հանդիման: Բանաստեղծության կանոնները դառնում են ծիսական կանոներ: Խորհուրդը` վայելչության ու վսեմության, ողբերգության ու ցնծության հաղորդությունն է: «Սա պատմություն է, որ կասեմ ես, ինչպես վայել է, որ այն ասվի: Եվ այնպիսի շնորհով ասվի, որ անպայման ցնծան ու հրճվենե: Դա ընթերցանության համար, իրոք, «մթինե բանաստեղծություն է, և ոչինչ չի շահի նա, ով այն կընթերցի «հասկանալուե համար: Հասկացումն այստեղ իր տեղը զիջում է … բանաստեղծությանը: Այս պոեզիայի բուն ասելիքը հենց ինքը պոեզիան է, ինչպես վարդի ասելիքը ինքը վարդն է: Մենք գործ ունենք ոչ թե իմաստուների ու մետաֆիզիկական գաղափարների հետ, ոչ թե փիլիսոփայական ապրումների ու մտասուզումների հետ (ինչպես, օրինակ, Թ. Էլիոթի պարագայում), այլ գոյաբանական և առաջին հերթին գոյապաշտական շվայտ, արբշիռ, վսեմ ու ողբերգական, եղերական ու ցնծալից մի խրախճանի, որի մասնակիցն են մարդն ու աստվածները, որի սեղաներին են Ծովը, Քամիները, Անձրևները, Թռչունները, Ձյունները, Ժամանակագրությունները, Աքսորանքները, Բույսն ու Կենդանին, Վախն ու Բերկրանքը, Արշալույսն ու Հիշողությունը, Դարերն ու ՈՒնայնությունը, Սերն ու Անուրջը, Դիմակն ու Պատմությունը, Մահն ու Սիրեկանը… Տիպական դիոնիսոսյան արվեստ, ուր իշխում է անհագուրդ արբեցումը, բնության պոետիկան ու գեղագիտությունը, արբշիռ և հանդիսավոր լեզուն, ի վերջո, զանգվածային խենթությունը, անծայրածիր ողբերգությունը և անափ երջանկությունը: Աեջևում բանաստեղծն է` «Շովի մարդըե, և նրա վսեմական երթը մեզ հիշեցնում է անտիկ աշխարհի անմեռ աստծո երթը, ում, թիրսոսները ձեռքներին, հետևում են իր անուրջները` ի փառս ծովի տարածելու իրենց ասմունքը` «որպես սրբազան արտասանությունե:
Այս տողը թրևս մեզ օգնի բացելու Սեն-Ժոն Պերսի քերթողական արվեստի գաղտնիքը: Բանի և Ծովի հարաբերության մեջ այն թեման է, որը բանաստեղծությունը թելադրում է նրա անմեռ բնույթները, ավելի ճիշտ` իր բնույթն է հաղորդում նրան: Նաև իր էությունը: Իր չափը, կշռույթը, նույնիսկ տաղաչափությունը: Եվ նաև հասկացման իր անկարևորությունը, անառաջնայնությունը: Եվ քանի որ թերթողի թեմայի (Ծովի, Անձրևների, Քամիների, Կնոջ…) տարիքը դուրս է հասկացումից, կոնկրետ հասկացումից անդին է նաև քերթությունը: Ծովի և Մարդու հարաբերությունը տրամաբանական չէ, այն զգացական էլ չէ: Տղամարդուն և Կնոջը Էրոս ազնվագույն աստվածը մեկընդմիշտ իրար է կապում մահացու նետերով. ողջամտությունն այդ կապի մեջ այլևս չի գործում, գործողը զմայլանքն ու հիացումն են, որոնք խորհրդածիսական են այլևս: Բառերը իմաստներից դուրս են գալիս, ինչպես իմաստներից դուրս է կրծքերը ջրերին քսող ծիծեռնակների ճռվողյունը, որը ազդում է որպես Բառից Անդին: Ինչպես պարականոն տեքստում է գրված` «Եվ նա բառեր է ասում, իսկ աշակերտը չէր հասկանում դրանց իմաստները, բայց դողում էրե: Եվ քանզի մեջտեղ են գալիս Սուգն ու Ցնծությունը, իրերը անհետանում են այլևս («Ինչ սևամորթ ու արնածոր աղջիկնր են երթի ելել տաք, մոլեգին ավազներին, ավերելով իրերն իսպառե). այդ հարաբերության մեջ բառերը քերթողի ձեռքին այլևս քիչ են իմաստակիր, ինչպես բյուրավոր ալիքների շողարձակումը արշալույսին` ծովի ձեռքին: Եվ ընթերցողը կանգնում է բանաստեղծությունը վայելելու հրաշքի հետ հանդիման: Բանաստեղծության կանոնները դառնում են ծիսական կանոներ: Խորհուրդը` վայելչության ու վսեմության, ողբերգության ու ցնծության հաղորդությունն է: «Սա պատմություն է, որ կասեմ ես, ինչպես վայել է, որ այն ասվի: Եվ այնպիսի շնորհով ասվի, որ անպայման ցնծան ու հրճվենե: Դա ընթերցանության համար, իրոք, «մթինե բանաստեղծություն է, և ոչինչ չի շահի նա, ով այն կընթերցի «հասկանալուե համար: Հասկացումն այստեղ իր տեղը զիջում է … բանաստեղծությանը: Այս պոեզիայի բուն ասելիքը հենց ինքը պոեզիան է, ինչպես վարդի ասելիքը ինքը վարդն է: Մենք գործ ունենք ոչ թե իմաստուների ու մետաֆիզիկական գաղափարների հետ, ոչ թե փիլիսոփայական ապրումների ու մտասուզումների հետ (ինչպես, օրինակ, Թ. Էլիոթի պարագայում), այլ գոյաբանական և առաջին հերթին գոյապաշտական շվայտ, արբշիռ, վսեմ ու ողբերգական, եղերական ու ցնծալից մի խրախճանի, որի մասնակիցն են մարդն ու աստվածները, որի սեղաներին են Ծովը, Քամիները, Անձրևները, Թռչունները, Ձյունները, Ժամանակագրությունները, Աքսորանքները, Բույսն ու Կենդանին, Վախն ու Բերկրանքը, Արշալույսն ու Հիշողությունը, Դարերն ու ՈՒնայնությունը, Սերն ու Անուրջը, Դիմակն ու Պատմությունը, Մահն ու Սիրեկանը… Տիպական դիոնիսոսյան արվեստ, ուր իշխում է անհագուրդ արբեցումը, բնության պոետիկան ու գեղագիտությունը, արբշիռ և հանդիսավոր լեզուն, ի վերջո, զանգվածային խենթությունը, անծայրածիր ողբերգությունը և անափ երջանկությունը: Աեջևում բանաստեղծն է` «Շովի մարդըե, և նրա վսեմական երթը մեզ հիշեցնում է անտիկ աշխարհի անմեռ աստծո երթը, ում, թիրսոսները ձեռքներին, հետևում են իր անուրջները` ի փառս ծովի տարածելու իրենց ասմունքը` «որպես սրբազան արտասանությունե:
4
Սեն-Ժոն Պերսի բանաստեղծությունը հորինման
և երևակայական բանաստեղծություն է: XX դարի «կոնկրետե պոեզիայում այն
առանձին, գրեթե լուսանցքային երևույթ է, որը մոդեռնիզմը ընկալեց ոչ թե
ռոմանտիկական գեղագիտությանը հակադրվելով, այլ այն արդիականացնելով: Այդտեղ
ընթերցողը կնկատի և նովալիսյան ու բլեյքյան մտացածինությունն ու
հեքիաթայնությունը, «որպես ճշմարիտ իրականություն, երևույթների ներքին
էությունե (Բլեյք), և կոլրիջյան «համադրական ու կախարդական ուժըե, և
շելլիական «երևակայությունը որպես Պոեզիայի էությունե: Դա յուրօրինակ
ռոմանտիզմ է, ուր անգամ գրասենյակային կամ մաթեմատիկական բառաշերտը
հայտնվում է ոհեշունչ վերամբարձությամբ, ինքնատիպ դասականություն, ուր
անտիկ աշխարհի և նույնիսկ 18-րդ դարի ֆրանսիացի քերթողների ո-ով
Բանաստեղծ-Զորավարը դասական բանարվեստի բոլոր օրենքներով բառերի իր բանակն է
առաջնորդում անհայտ կայսրություններով և ռասսինյան բարոկկոյի ողկույզներն է
կախում իր վրանի շքամուտքին: Կոնկրետ է այն, ինչը հավերժական է` թերևս
այսպես բնութագրվի քերթողի աշխարհընկալումն ու իրերին մոտենալու ներքին
հակումը. և այդ մոտեցումը չէ՞, որ նրա տողերում մշտնջենական և
գաղտնախորհուրդ առաքելություն է հաղորդում աննշան իրին («… Մեկն այնտեղ
խոսում է մեղվածնության մասին, մյուսն այնտեղ քննում է ոչխարածինը, իսկ
գեղմնավոր մաքին հողն է համբուրում, պատերի տակ սև ծաղկափոշինե) և
տիեզերական հավիտենական պատկերին մտերմիկ, աստնվորիկ հատկություն է
հաղորդում («Գնա, մանկիկս, գնա ու փողոցի անկյունում տես, թե Հալլեի
դուստրերը` երկնային չքնաղ այցելուները` վեստալուհու տարազով, գիշերային
խավարի մեջ, ապակե խայծով դյութվածե…): «Անաբազիսումե (1924) իրական
ճամփորդությունը կատարվում է տիեզերածավալ տարածություններում, ուր խոսքը
մաքրում է հոգու դեռևս անկոխ հեռաստաններում աճած պատմության ու
հիշողության դժնդակ, փշփշոտ որմը: «Աքսորե ժողովածուում (1942) հայրենիքից
վտարված օտարականը անընդհատ Վերադարձի ու Կարոտի ներբողյանն ու ասքն է
հյուսում` Հավերժական Հայրենիքի պատկերը դուրս բերելով իր տան ու եզերքի
բաղձանքներից: «Անձրևներումե հոգու և մարմնի, պատմության և ժամանակի
լվացման ծիսական խորհուրդն է. «Լվացե’ք, լվացե’ք, օ~, Անձրևներ, ամենաբարձր
հարթակները հիշողությանե: «Քամիներումե (1949) Համընդհանուրի մեջ մարդու
մուտքի որոնումն է, բնածին ազատության մեջ հոգևոր Կոլումբոսի անդառնալի
ճանապարհորդությունը` Հեռվի ու Հեռավորի ոգեկոչումով: 1957-ին ավարտած իր
գլուխգործոցում` «Շովեզերքներումե («Քանզի վաղուց ի վեր նա այդ պոեմի
մարմաջն ուներ` այնտեղ գտնելով իր կոչումը միակե) գոյության շքեղաշուք
տարփողումն է` «հրեշների և մարդկանց իր ողջ նախիրովե: Այս վեհաշուք,
առասպելական ստեղծագործությունը ասես կոչված է կիզակետի բերելու ողջ
համաշխարհային քերթության պաթոսը և ոճերը` «Գիլգամեշիցե մինչև «Երգ երգոցե
ու Հին ՈՒխտի մարգարեությունները, մինչև անտիկ շրջանի հանգերգուներն ու
եղերերգությունները, մինչև տրուբադուրների ու մայստերզինգերների խրոխտական և
ազնիվ շեփորները, մինչև Հյոլդեռլինի հիմներգերի և եղերերգերի փայտյաններն
ու պղնձյաները և Ռեմբոյի խռովահույզ, նենգաբարո, մահացու և տառապագին
սույլերն ու պայծառակերպումները: Բառերը ցատկում են կրծքիդ, ինչպես
Դելակրուայի առյուծները: Բառերը իջնում են ուսիդ, ինչպես Հենրի Ռուսոյի
քնքուշ ծաղիկները: Նախադասությունները նետվում են, ինչպես մարզիկի նիզակ:
Պարբերությունները հյուսվում են ասես մահուդագործների արհեստանոցում: Ծովը
բացում է իր ինքնությունը, և մենք մեկընդմիշտ վավերացվում ենք նրա անապական
ջրերում: Բանաստեղծը Հովհանես Մկրտչի նման գոյությունը մկրտում է նրա մեջ,
և մենք այլևս որդեգրում ենք մահը և մեր կյանքի թանկ կաթնահունցից բաժին
հանում մեր որդուն…
5
«…Ահ, մենք բառեր ունենինք քեզ համար, և բառերը չհերիքեցին մեզ,
Եվ ահավասիկ սերը խառնում է մեզ հենց բառերի առարկային,
Եվ բառերը մեզ այլևս նշաններ չեն, ոչ էլ զարդեր,
Այլ հենց բանը, որ կերպավորում են, և հենց բանը, որ զարդարել են,
Կամ, ավելի ճիշտ, ինքդ քեզ ասմունքելով, շարական, մենք կռահում ենք քեզ, շարականե…
«Ծովեզերքներիե բազմաթիվ art poetica-ներից այս հատվածը լավագույնս բնութագրում է դարի ամենաինքնատիպ այս բանաստեղծության սկզբունքը. Սոսկ բառի անբավարարությունը, բառի ոգեշնչումը սիրո միջոցով և ոգոշնչված բառը այլևս որպես միջոց` միախառնվելու նրա առարկային: «Քանզի եթե բառեր չկան` իրերը չեն կարող լինելե. Ստեֆան Գեորգեի գեղագիտության այս ձևակերպումից մի քայլ այն կողմ (որը խորհրդապաշտության կարգախոս կարելի է համարել) Սեն-Ժոն Պերսը կանգնած է աշխարհի և իրերի դեմ, որպես զմայլված և սիրահար Ադամ, բանաստեղծությունից անդին, ում համար իրը և նրա անվանումը դեռևս զատված չեն միմյանցից, և իրը անտեսանելի է, քանզի դեռ սոսկ բառ է, և բառը շոշափելի է, քանզի դեռ սոսկ իր է: Այս ընկալմամբ քերթության մեջ արարման ընթացքը Սիբիլլայի գուշակության և պատգամախոսի պատգամի բնույթն ու նվիրական կերպն ստանում. այն մտնում է երազի, տեսիլքի կամ անուրջի սրբազան կրավորականության սահմանները, ուր երազ տեսնողը երազի հեղինակն ու արարիչը չէ, որովհետև այդ նա չի տեսնում երազը, այլ երազը տեսնվում է: «Ինքդ քեզ ասմունքելով, շարականե…
«…Ահ, մենք բառեր ունենինք քեզ համար, և բառերը չհերիքեցին մեզ,
Եվ ահավասիկ սերը խառնում է մեզ հենց բառերի առարկային,
Եվ բառերը մեզ այլևս նշաններ չեն, ոչ էլ զարդեր,
Այլ հենց բանը, որ կերպավորում են, և հենց բանը, որ զարդարել են,
Կամ, ավելի ճիշտ, ինքդ քեզ ասմունքելով, շարական, մենք կռահում ենք քեզ, շարականե…
«Ծովեզերքներիե բազմաթիվ art poetica-ներից այս հատվածը լավագույնս բնութագրում է դարի ամենաինքնատիպ այս բանաստեղծության սկզբունքը. Սոսկ բառի անբավարարությունը, բառի ոգեշնչումը սիրո միջոցով և ոգոշնչված բառը այլևս որպես միջոց` միախառնվելու նրա առարկային: «Քանզի եթե բառեր չկան` իրերը չեն կարող լինելե. Ստեֆան Գեորգեի գեղագիտության այս ձևակերպումից մի քայլ այն կողմ (որը խորհրդապաշտության կարգախոս կարելի է համարել) Սեն-Ժոն Պերսը կանգնած է աշխարհի և իրերի դեմ, որպես զմայլված և սիրահար Ադամ, բանաստեղծությունից անդին, ում համար իրը և նրա անվանումը դեռևս զատված չեն միմյանցից, և իրը անտեսանելի է, քանզի դեռ սոսկ բառ է, և բառը շոշափելի է, քանզի դեռ սոսկ իր է: Այս ընկալմամբ քերթության մեջ արարման ընթացքը Սիբիլլայի գուշակության և պատգամախոսի պատգամի բնույթն ու նվիրական կերպն ստանում. այն մտնում է երազի, տեսիլքի կամ անուրջի սրբազան կրավորականության սահմանները, ուր երազ տեսնողը երազի հեղինակն ու արարիչը չէ, որովհետև այդ նա չի տեսնում երազը, այլ երազը տեսնվում է: «Ինքդ քեզ ասմունքելով, շարականե…
6
Իրերի բոլոր հատկություններից վեր` նրանց մոգականությունը: Այդու անհնարինը, որպես մարդու թովում, անհնարինի նվաճումը սիրո միջոցով: Մեկնումներ դեպի ռոբինզոնյան “անուրջներից ավելի կանաչ կղզիներ”: “Իմ ողջ կյանքը, – գրում է բանաստեղծը մի նամակում, – մի՞թե այլ բան էր, եթե ոչ մեկնում և վերադարձ, ոգու մեծ արկածախնդրության ժամանակը”: Մեկնում իրերի հետևից, վերադարձ բառերով: Մեկնումը որպես ճակատագիր, վերադարձը որպես մոլախաղ: Լեզվի միջոցները իրերը չեն բացում, դրանք մի պահ միայն լուսավորվում են “շանթի շարահյուսությամբ”: Մոգություն, որը նրա` բանաստեղծի համար մի պահ երևակում է դարերի կաթը բառերի մեջ, նրանց միջուկը: Լեզվի բոլոր “երկրաբանական ծալքերը” պեղվում են: Բանաստեղծ Շլիմանը հնագետի ոսկյա բահ ու բրիչով խնամքով բացում է նրա բոլոր “մշակութային շերտերը”` քաղաքակրթության ու պատմության հասակի բոլոր գաղտնիքներով: Ահա կավճի համակարգի վերին բաժինը: Ահա բառերի մագմատիկ ապարները: Բացականչականների էոլյան նստվածքները: Պոլեոզոյան խումբը: Մեզոզոյան շրջանը: Կավճի համակարգը. Անձրևային ֆաունան և նարջանի ու մարգարիտի վերնետքային միջակայքը… Այս ամենին ավելացրած ևս մի հատկանիշ` Սեն-Ժոն Պերսի բանաստեղխության հարավայնությունը: Կրկնում եմ` միջերկրածովային բնույթը` միջերկրածովայնությունը, միջերկրածովածինությունը…
Իրերի բոլոր հատկություններից վեր` նրանց մոգականությունը: Այդու անհնարինը, որպես մարդու թովում, անհնարինի նվաճումը սիրո միջոցով: Մեկնումներ դեպի ռոբինզոնյան “անուրջներից ավելի կանաչ կղզիներ”: “Իմ ողջ կյանքը, – գրում է բանաստեղծը մի նամակում, – մի՞թե այլ բան էր, եթե ոչ մեկնում և վերադարձ, ոգու մեծ արկածախնդրության ժամանակը”: Մեկնում իրերի հետևից, վերադարձ բառերով: Մեկնումը որպես ճակատագիր, վերադարձը որպես մոլախաղ: Լեզվի միջոցները իրերը չեն բացում, դրանք մի պահ միայն լուսավորվում են “շանթի շարահյուսությամբ”: Մոգություն, որը նրա` բանաստեղծի համար մի պահ երևակում է դարերի կաթը բառերի մեջ, նրանց միջուկը: Լեզվի բոլոր “երկրաբանական ծալքերը” պեղվում են: Բանաստեղծ Շլիմանը հնագետի ոսկյա բահ ու բրիչով խնամքով բացում է նրա բոլոր “մշակութային շերտերը”` քաղաքակրթության ու պատմության հասակի բոլոր գաղտնիքներով: Ահա կավճի համակարգի վերին բաժինը: Ահա բառերի մագմատիկ ապարները: Բացականչականների էոլյան նստվածքները: Պոլեոզոյան խումբը: Մեզոզոյան շրջանը: Կավճի համակարգը. Անձրևային ֆաունան և նարջանի ու մարգարիտի վերնետքային միջակայքը… Այս ամենին ավելացրած ևս մի հատկանիշ` Սեն-Ժոն Պերսի բանաստեղխության հարավայնությունը: Կրկնում եմ` միջերկրածովային բնույթը` միջերկրածովայնությունը, միջերկրածովածինությունը…
7
- Ահոյ, ծովի մարդը մեզ իր մեղրը կտա…
- Ահոյ, ծովի մարդը մեզ իր մեղրը կտա…
© Հակոբ Մովսես
ՍԵՆ-ԺՈՆ ՊԵՐՍ
Լվացեք, օ, Անձրևներ, քարաշեն տեղ բացեք ուժեղների համար: Մեծ սեղանների շուրջ, իրենց ուժի հովանու ներքո կնստեն նրանք, ովքեր չեն արբել գինուց մարդկային, ովքեր չեն պղծվել ոչ արցունքների, ոչ էլ անուրջի գաղջ դառնահամից, ովքեր մտահոգ չեն, թե անուններն իրենց աղավաղվում են ոսկրե շեփորականչերում… մեծ սեղանների շուրջ կնստեն նրանք, իրենց ուժի հովանու ներքո, քարաշեն տեղում՝ ուժեղների համար:Լվացեք կասկածն ու խոհեմությունը գործի ընթացքում, լվացեք կասկածն ու պարկեշտությունը ձեր տեսադաշտում: Լվացեք, օ, Անձրևներ, ակնափառը բարեգործ մարդու, ակնափառը բարեխոհ մարդու, լվացեք ակնափառը նրբաճաշակ մարդու, ակնափառը նրբակիրթ մարդու, ակնափառը արժանավոր մարդու, ակնափառը տաղանդավոր մարդու, լվացեք աչքի եղջերաթաղանթը Վարպետի ու Մեկենասի, ակնահատը Արդարադատի ու Տիտղոսավորի… ակնահատը մարդկանց՝ խոհեմ ու պարկեշտ հորջորջված:
Լվացեք, լվացեք բարեսիրությունը մեծ Հովանավորների սրտում, լվացեք բարեձևությունը մեծ Դաստիարակների դեմքին և լեզվի ախտը՝ հասարակաց շուրթերին: Լվացեք, օ, Անձրևներ, ձեռքը Դատավորի ու Վերակացուի, ձեռքը տատմերի ու պատանքողի, անկյալի ու կույրի լիզված ձեռքերը, լվացեք նաև այն ստոր ձեռքը՝ մարդու ճակատին, որը երազում է նորից մտրակ, երասան… մեծ Հովանավորների ու մեծ Դաստիարակների բարեհաճությամբ:
Լվացեք, լվացեք ժողովուրդների պատմությունը հիշողության ամենաբարձր հարթակներին, հսկա տարեգրքերը պաշտոնական, մեծ ժամանակագրությունները Կղերականների և տեղեկագրերը ակադեմիական: Լվացեք կոնդակներն ու հրովարտակները, նաև Տետրականները Երրորդ դասի, Դաշինքները, Ուխտագրերը միաբանական և մեծ պայմանագրերը դաշնակցային: Լվացեք, լվացեք, օ, Անձրևներ, բոլոր մագաղաթներն ու մորթագրերը՝ անկելարանների ու բորոտանոցների պատերի գույնի, փղոսկրե բրածոյի և ջորիների հին ատամների գույնի… Լվացեք, լվացեք, օ, Անձրևներ, ամենաբարձր հարթակները հիշողության…
ՍԵՆ-ԺՈՆ ՊԵՐՍ
«… Ես քեզ ասում եմ, որ ժամանակներ կգան բարեբեր, և աղբյուրների երանությունը մենք կզգանք այդժամ մեր երազներում:Բաց իմ բերանը պայծառ լույսի տակ, ինչպես ժայռերի մեղրախորշերը, և եթե գտնես իմ մեջ պղծություն, ետ ճամփիր, թե ոչ` թող մտնեմ վրան, մտնեմ մերկանդամ, սափորը ձեռքիս, թող մտնեմ վրան,
և երկար-երկար ինձ կտեսնես լուռ, իմ երակների կապույտ ծառի տակ, ով շիրմաքարի մերձավոր ընկեր…
Եվ թախանձանքի լուռ մահճի վրա, վրանի ներքո, սափորի ջրում գերված աստղի հետ առ ինձ, թող լինեմ քո զորության տակ: Սպասուհի պետք չէ վրանի ներքո, միայն թարմ ջրով սափորը լեցուն:
(Դուրս կգամ կամաց, լույսը չբացված ու չեմ արթնացնի աստղը առաջին, քո շեմին կապույտ ճռիկին ու ողջ աշխարհի հաչող շներին):
Ես քեզ ասում եմ, որ ժամանակներ կգան բարեբեր, և երեկոյի երանությունը մենք կզգանք այդժամ մեր մահկանացու թարթիչների տակ…
Բայց առայժմ դեռ ձգվում է օրը»:
Комментариев нет:
Отправить комментарий